آذربایجان خلقی نین آنا دیلی!

 آذربایجان خلقی نین آنا دیلی!

با ترجمه آزاد به زبان فارسی

حسن جداری

 بیر میلتین دیلی تورکی دیلی دیر، زورونان بو میلتین اوشاقلارین دان ایستییرلر، مدرسه لرده فارس دیلینده درس اوخوسونلار! دوقسان ایل دن چوخ دیر،  ایران دا  حاکیم اولان مرتجع، شوونیست  رژیم لر ، سرنیزه زوری ایله، قول چوماق لیق ایله، آذریایجان خلقی نی اوز شیرین آنا دیلین ده  درس اوخوماق دان محروم ایلیوبلر.  یادیما گلیر، یئددی یاشیم واریدی کی  تبریزین رودکی مدرسه سین ده، بیرینجی  کلاس دا، درس اوخوماغا باشلادیم. او زامان لار، رودکی مدرسه سی، سیدحمزه بازارچاسی نین  یاخونلیقین دا، حیدر تکیه سینده ایدی. اونون مدیری میرزا محمد ترقی،تبریزین  معارف پرور شخصیت لریندن بیریدی.  مدرسه نین بیرینجی کلاسی کی من اورادا درس اوخوماغا باشلادیم،  مدرسه نین اوطاق لاری نین ان بویوکیدی . بو یکه کلاسدا، هشتاد نفر دن چوخ  اوغلان اوشاغی، یئددی یاشین دان اون یاشینا جان، کوهنه صندل لرین اوستونده اوتورموشدیلار. بونلارین های کویی، قیشقیر باغیری، بیر بیرلریله ساواشماقلاری،  یامان  یووز سویله مک لری، بوتون اوطاقی  توتموشدی. کلاس دا سس صدا اوقدر چوخیدی کی معلیمین سسین ائشیتماق اولموردی . معلیم، سید آقا آدیندا کوله بوی ،آق ساققال، قیرخ ،قیرخ بئش یاشیندا بیر شخصیدی. اوطاقا کی گیریردین، گوروردون قاپودان گیرن یئرده، سید آقا رنگی قاچمیش بیر صندلین اوستون ده اوتوروب ، قاباغین دا  کوهنه، یکه بیر میز، اوجا سس ایله  اوشاق لارا فارسی دیلین ده یازماق اوخوماق  اورگدیر.امما اوشاق لارین های کویی باعث اولور معلمین سوزلری هاوا دا قالیب، کیمسه اونون دئدیقلارینی، ائشیتمه سین.                         

                     +++++

 او جور کی یادیم دا دیر، مدرسه یه گتمه میشدن قاباق، ائومیزده هامی  تورکی دیلینده  دانیشیردیلار .تورکی دیلی آنامین  ، آتالیغیمین ، منیم و اوزوم دن کیچیک قارداشیم حسینین دیلیدی.همسایا لاریمیز دا، هامیسی  تورکی دیلینده  دانیشیردیلار . دئمک اولار بیزیم  سید حمزه  کوچه سینده، عطار لارین، باققال لارین، لبلبی چی لرین، سلمانی لارین، تاباقچی لارین، قهوه چی لرین، حامبال لارین ایچینده،  بیر نفر ده تاپیلمازدی کی تورکی دیلین ده دانیشماسین. گلدی یتیشدی بیزیم قوهوم لارا. اونلارین دا هامیسی نین دیلی،  تورکی دیلیدی. یئددی یاشینا  چاتمیشدیم، ائومیزده ، محله میزده، همسایالاریمیزین ایچینده، قوهوم لارین آراسیندا، بیر نفر ده گورمه میشدیم کی  فارسی  دیلینده دانیشسین. بوننان بئله، رودکی مدرسه سی نین بیرینجی  کلاسین دا،  سید آقا معلیم اوز آنا دیلینده یوخ،  بلکه  فارسی دیلینده، درس دیییردی! ائومیزده،  سحرلر،  ناهار چاغی،  شام  ییین ده، هردن ده  ناهار ایلن شامین آراسیندا ، لاواش اولیدی یا سنگک، چورک یییردوق. بیزیم ائوده، هامومیز، اوشاقدان توتدی بویوکه جان، چورکه دییردوق چورک، هئچواقت اونا نان دئمزدوق.سوسوز اولان دا دا سو ایچردوق. سووا دییردوق سو ، آب دئمزدوق.  نه چورکه نان دییردوق،  نه ده کی سووا آب. آمما بیزیم بو رودکی مدرسه سی نین بیرینجی کلاسیندا، معلیم کی اوزی تورک و دیلی ده تورکی ایدی، سووا دییردی آب، چورکه دییردی نان! باش تاپا بیلمیردیم نئچون رودکی مدرسه سین ده، سویون و چورکین آدی  دییشیلمیشدی؟ نیه ائوده سویا سو دییردوق، چورکه، چورک ، آمما  بورادا  سویون عوضینه دییوروق آب!  چورکین عوضینه دییوروق نان. دوغوردان دا، یددی یاشیندا اوشاق نئجه ایلیه بولردی بو چتین ایش دن باش چیخارتسون. بو ایش، مات قالمالی بیر ایشیدی.  سوزون دوزی، اول گون دن کی قدم قویدوم مدرسه یه،  مدرسه دن خوشوم  گلمه دی . نه معلیمین  درسین دن ، نه کلاسین شولوقلوغون دان و نه ده  ائوده  دانیشیلان گوزل دیلین دییشیلمه سیندن، هئچ بیرین دن خوشوم گلمه دی. اونا گوره ده باشلادیم مدرسه دن اکیلماغا. سحر لر کی ائودن چیخیردیم گئد م مدرسه یه، مدرسه یه گتماق عوضینده، تبریزین خیاوانلارین دا، سفیل سرگردان دولانیردیم. بو خیاوان دان اوبیریسی  خیاوانا.  نئچه ساعات  بوش بوشونا یول گئدیب،  یورولوب، قاییدیردیم ائوه . یاخشی  یادیم دا  دیر کی بیر گون  ائومیز دن ساعات قاباغیناجان  یول  گئتمیشدیم ! آلتی آی تامام مدرسه دن اکیلیب، تبریزین خیاوانلاریندا دولانماغیمی، باشقا یئرده خاطراتیم دا یازمیشام.

                            +++++

 ایندی کی بو سوزلری یازیرام،  دوقسان ایل دن چوخدی ایرانین غیر فارس میلت لرین اوشاقلاری  مجبور اولوبلار مدرسه لر ده  درسه باشلیاندا، فارس دیلینده  کی اونلار ایچون اجنبی بیر دیل ساییلیر، درس اوخوسون لار.  زوردئمک تکجه بودییر کی بیر آدامین  زورونان چورکین  الین دن آلاسان . یا کی مبارز بیر اینسانی دوستاقا سالوب، ایشکنجه آلتیندا اونی  تاپدالیوب، ئولدوره سن. بیریسی نی قول چوماقلیق ایله  اوز  آنا دیلین دن محروم ایلمک،  اوزگه بیر دیلی اونا تحمیل ائتمک،  اگر زور دئمک دییر، بس نه دیر؟  ایرانین  ایندی  هشتاد میلیون دان چوخ  نفوسی وار. بو  هشتاد میلیونون یاریسین دان چوخونون آنا دیلی،  فارسی دیلی دییر. امما ایران دا یاشایان  ترک  لر، عرب لر،  کرد لر ، تورکمن لر ، بلوچ لار، هابئله آیری غیر فارس  میلت لری،  مجبوردیلار مکتب لر ده ،  مدرسه  لرده، یونیورسیته  لرده،  فارس دیلینده درس  اوخوسونلار . شوونیست مرتجع حاکمیت، فارس دیلی نی،  بیجا یئره ایرانین رسمی دیلی اعلام ایلیوب،  بو ئولکه ده دانیشیلان آیری دیل لره حقارت گوزیله  باخوب، تورک لره و باشقاغیر فارس میلت لرینه  هئچ جوره  توهین ایلمک دن، اسکیک گلمیری. گئچن  دوقسان ایلین عرضین ده، فارس دیلی نین  حاکیم اولماغی نین نتیجه سی بو اولوب کی ایرانین غیر فارس میلت  لری نین  دیل لری،  ادبیات لاری، اینجه صنعت لری، ، بوتون کولتورلری،  حد دن آرتیق دالی قالسین. دوزون آختارسان  دونیا داهئچ یاندا هئچ بیر دیلین  باشقا دیل لره اوستون لیگی یوخدیر. هرمیلتین دیلی او میلته عزیز دیر .                                         

                         +++++

 بورادا  ایستیرم بو  یازی نی اوخویان لارا بیر خاطیره  سویلییم.  همین بو  یازی نین باشین دا دئدیم کی  یئددی یاشیندا  تبریزین رودکی مدرسه سین ده  درس اوخوماغا باشلادیم . بئشینجی کلاس دا درس اوخوردوم کی  دموکرات فرقه سی،  پیشه وری نین  باش چیلیقی ایله،  1324 نجی ایلین   آذر آییندا  ( 21 آذر گونون ده) آذربایجان دا ایش اوسته  گلوب، قدرتی اله آلدی. اوندا، اون بیر ایل منیم عمرومدن گئچیردی. گون لرین بیر گونی، ناهار چاغی،  مدرسه مدیرینین  بویوک اوغلی جواد آغا،  مدرسه نین ناظمی، یانیندا جوان بیر شخص، دوردینجی، بئشینجی و آلتینجی کلاسلارین اوشاق لارین، مدرسه نین  بویوک آغاجلی  حیطین ده، صفه چکوب، اونلارا بئله  دئدی: منیم عزیز لریم، بو جوان دوستموز دموکرات فیرقه سی  طرفیندن بورایا گلوب،  ایستیری نئچه کلمه سیزلر ایله دانیشسین. مدرسه نین ناظمی بو سوزلری  دییوب، اوجا بوی، آریق، قره شین جوان قوناخدان ایسته دی دانیشماغا باشلاسین . فیرقه  طرفین دن گلن جوان،مدرسه نین  ناظیمین دن تشکر ایلیوب، اوزون دوتوب بیزلره، بئله سویلدی: عزیز دوستلار!  من آذربایحان  دموکرات فیر قه سی طرفیندن بورایا گلمیشم کی نئچه کلمه سیزیله  دموکرات فیرقه سی نین  جوانلار تشکیلاتی  باره سینده دانیشام .  محترم  قوناغیمیز کی یاشی ایگیرمی دن چوخ دییردی،  بیر آز  دموکرات فیرقه سی نین جوانلار تشکیلاتی باره سین ده  دانیشیب، سونرا صف ده دوران اوشاق لاردان ایسته دی کی داوطلب اولوب، جوانلار تشکیلاتین دا  آد یازدیرسین لار.  بیزیم ایچیمیزدن، ایگیرمی بئش نفر ال قووزاییب، جوانلار تشکیلاتی نین عضویتی نی قبول ایله دیلر. او ایگیرمی بئش نفردن بیری ده، من ایدیم. بئله لیک له، رودکی مد رسه سینده، دیموکرات فیرقه سی نین جوانلار تشکیلاتی یاراندی. او گون دن  سونرا،   هر هفته بیر گون آخشام چاغی،  بیز ایگیرمی بئش نفر رودکی مدرسه سینین جوانلار تشکیلاتی نین عضولری،  مدرسه دن چیخیب،  گئدر دوق  جوانلار تشکیلاتی نین  مرکزی نه، ستارخان خیاوانی نین اورتاسین دا . (  پهلوی خیابانی نین آدی  او گونلر اولموشدی، ستارخان خیاوانی)  اورادا هاموموز جلسه ده  (حوزه ده) توپلانوب،  نئچه ساعات حرارت ایله تورکی دیلینده، نیطق ایلیوب، دانیشاردوق.  جوانلار تشکیلاتی نین طرفین دن ده، جوان بیر اوغلان جلسه ده بیر گوشه ده اوتوروب، بیر معلیم و ناظر کیمی،  دانیشیق لاریمیزا  قولاق آساردی.بیزلردن هر هانکی میز گوزل، آتشین نیطق ایله سیدی، اونا جلسه ده اوتوران ناظیر طرفین دن،  آذربایجان روزنامه سی کی تورکی دیلینده هر گون تبریز ده  یاییلیردی، جایزه  ویریلردی.  نئچه  هفته آد یازدیرماغیمیزدان  گئچمه میشدی کی عمومی جلسه ده  رای  وئریب  ایچیمیزدن  حوزه میزه صدر، منشی و حسابدار سئچدوق. جدیری آدیندا بیر نفر اولدی حوزه نین صدری، منده اولدوم  حوزه نین منشی سی. بیر ایلین مدتین ده کی آذربایجان دا  دموکرات فیرقه سی،  پیشه وری نین باشچیلیقی ایله حکومت ایلیردی ، بوتون ساحه لرده، او جمله دن  معارف و کولتور ساحه سینده، آذربایجان دا ( یئرتیجی ارتجاع نین الین دن  آزاد اولموش بیر ئولکه ده) فیرقه طرفین دن  گورکملی،گوزه گلن آددیم لار گوتورولدی . فیرقه نین بویوک اصلاحات لارین دان بیری ده، دیل مساله سی ایدی.  هئچ کس  بو  واقعیتی دانا بیلمز کی  آذربایجان خلقی نین  آنا  دیلی فارسی دیلی یوخ، بلکه تورکی دیلی دیر . ایران دا تکجه  فارس میلتی فارسی دیلینده دانیشیر. غیر فارس میلت لرین هر بیریسی نین  فارس میلتی کیمی  آنا دیل لری وار .  بونا گوره ده، فارسی دیلی ایرانین غیر فارس میلت لری ایچون اجنبی بیر دیل ساییلیر. ایران دا حاکم اولان  شوونیست  رژیم لر،  فارس دیلینی ایل لر بویی تورک ، بلوچ ، کورد، عرب و تورکمن  خلق لرینه سرنیزه  زوریله، تحمیل  ایلیوبلر.                                                             

                  +++++

 دموکرات فیرقه سی،  آذربایجان  خلقی نین ایل لر بویی سینه لرده بسلنمیش اشتیاقینی، اوز آنا دیلین ده درس اوخوماغا یاخشی بیلیردی. اونا گوره ده،  ایش اوستونه  گلمک همین، تورکی دیلی نی  مدرسه لر ده  فارسی  دیلی نین یئرینه، یازماق- اوخوماق  دیلی اعلام ایله دی. دموکرات فیرقه سی،  بو گورکملی اقدامی ایله، آذریایجان  خلقینه اوز  آنا دیلینی اویرنمگه، ترکی دیلین ده درس اوخوماغا، ایمکان وئردی .  اداره لرده ده،  فارسی دیلی  یئرین وئردی تورکی دیلینه . اوندا من بئشینجی و آلتینجی  کلاس لار دا درس اوخوردوم. تورکی دیلینده اوخونان بئشینجی و آلتینجی کلاس لارین  کتابلارینی اگر  فارس دیلین ده یازیلان درس  کتابلاریله  توتوشدورساق،  تورکی  دیلینده یازیلان کتابلارین اوستونلیگین  آیدین بیر وجهیله  گور ماق اولار. بئشینجی یا کی آلتینجی  کلاسین درس  کتابلاریندا،آذربایجان شاعیر لرین دن  چوخلی قوشمالار ، ویکتورهو گونین  نوول لریندن بیر ترجومه،  میرزا فتحعلی نین گورکملی پیس لریندن بیریسی ، یاییلمیشدی. . او بیر ایلین عرضینده،   بوتون  غازیتلر، مجله لر و کتابلار تورکی دیلینده  یاییلیردیلار. آذربایجانین شاعیر لری  ده امکان اله گتیروب، تورکی دیلینده شعر  قوشماغا  باشلامیشدیلار.  حیف اولسون کی فیرقه  حکومتی آذربایجان دا بیر ایلدن  چوخ  ایش اوسته قالمادی.  امپریالیسمین  قویروغی اولان، مرکز ده اوتوران ارتجاعی حاکمیت،  محمد رضا شاهین  باشچیلیقی ایله،  آذربایجانا یوروش گتیروب، خلقین دموکراتیک  حکومتینی قانا بولادی.  دموکرات فیرقه سی  قدرت دن دوشن دن سونرا، قان سوران شوونیست شاه رژیمی، ینی دن  آذربایجان دا حاکیم اولوب ،  خلقین آزاد لیقین اونلارین الین دن، آلدی .  دموکرات فیرقه سی بیر ایلین عرضینده کی آذربایجان دا حکومت سوروردی، بوتون ساحه لرده، بویوک آتدیملار گوتوروب،  گوزه گلن اصلاحاتا ال وئروب، بو دالی  ساخلانمیش   ئولکه نین اقتصادی، اجتماعی سیماسی نی  دییشدیردی. شاهین یئرتیجی  قوشونلاری  آذربایجانین شهرلرین  و کند لرین قان دریاسینا چئویررکن ،  فیرقه نین  گورکملی  اقداماتینا سون قویوب ، ارتجاعی  تشبثاته ال ویرماقیله ، عبث یئره ایسته دی آذربایجان خلقی پیشه وری نین و دموکرات  فیرقه سی نین شانلی خاطیره سین  یا د لاریندان چیخارتسون لار.  تهران حکومتی نین  فرمانیله، بوتون آذربایجان دا، اداره لرده فارسی دیلی تورکی دیلی نین یئرین دوتوب،  مدرسه لرده  درس اوخویان لار محبور اولدولار گینه ده فارسی دیلینده، درس اوخوسونلار . فرقه حکومتی  پوزولان دان سونرا، او غصه لی، کدرلی  گون لرده،  مرکزی متجاوز شاه قوشون لارینین جنایت لرین دن بیری ده، تبریز ده و آیری شهرلرده، کیتاب  یاندیرماق مراسیمی دی.  .بو چیرکین، نیفرته شایان مراسم لرده، بوتون کتاب لار و یازیلار کی  دموکرات لارین زامانین دا یاییلوب،  نشراولموشدیلار، او جمله دن  مدرسه لر ده اوخونان درس کتابلاری، شوونیست لرین الیله تونقال لار دا ، اودلار دا یانوب، کول اولدولار. بو دهشتلی، انسانیته  قارشی جنایت دن ایندی  یتمیش ایلدن چوخ  گئچیر، امما آذربایجان خلقی هئچ واقت شاهچی لارین و شاه قوشون لارینین، مین لر شرافتلی اینسانلاری  ئولدورماقلارینی ، آزادلیغا قارشی  تشبثات لارینی، کیتاب یاندیرماق لارینی، یا دان چیخارتمیوب، گله جک ده ده  یاد دان چیخارتمیه جاقلار!           1397 نجی ایلین تیرآیی

  ترجمه ای آزاد از مقاله به زبان  فارسی

 زبان مادری خلق آذربایجان!

 حسن جداری

 زبان مادری خلق آذربایجان، زبان ترکی است.  اما  حاکمیت های شوونیست  ارتجاعی،  در طول  تقریبا یک قرن گذشته ، خلق آذربایجان را  نظیر دیگر خلق های غیر فارس ایران، مجبور ساخته اند در مراکز تحصیلی، از دبستان گرفته تا دانشگاه ها،  به زبان فارسی که برای بیش ازنصف اهالی کشور زبانی بیگانه و تحمیلی محسوب میگردد ، درس بخوانند. این  سیاست  ضد دموکراتیک رژیم های  ضد مردمی حاکم در ایران ،  مفهومی جز زور گوئی و  حق کشی نداشته است. زور گوئی تنها  این نیست  که انسانی  زحمتکش  را در معرض  غارت و استثمار قرار داده و با قلدر منشی حاصل  کار و زحمت وی را از دستش به ربایند. یا این که  مبارزین را ه آزادی را در زندان هاو سیاه چال ها زیر وحشیانه ترین شکنجه ها به قتل برسانند . میلیون ها انسان را از زبان مادری خود محروم  ساختن و  زبان بیگانه ای را بر آنها تحمیل کردن، چه مفهومی جز استبداد و  زورگوئی  می تواند داشته باشد؟                                          

                            +++++

یادم  می آید روز نخستین که در مدرسه ابتدائی رودکی تبریز که در  آن زمان   مدیر آن  میرزا محمد  ترقی  از معارف  دوستان آذربایجان بود،  به درس خواندن آغاز کردم   از اینکه معلم کلاس اول به زبانی غیر از زبان ترکی درس میداد، سخت احساس  آشفته حالی و ناراحتی  میکردم . در آن  زمان من کودکی هفت ساله بودم . درخانه ، در بین همسایگان و خویشاوندان و آشنایان  و کسبه بازارچه سید حمزه که با خانه مان  تنها چند دقیقه فاصله داشت، همه به زبان ترکی حرف میزدند .  به نان که در صبحانه و نهار و شام میخوردند  می گفتند "چور ک"و به آب که می نوشیدند  می گفتند  "سو"اما در مدرسه رودکی معلم به چورک می گفت نان و به سو می گفت آب . یعنی وی که خود  آذربایجانی و زبان مادریش  ترکی  بود، به زبانی درس میداد که برایم کاملا نا آشنا بود.   به همین سبب نیز از روز اول که پا به مدرسه  گذاشتم،  از  کلاس درس  که بیش از  هشتاد تن  کودک، از سن  هفت تا ده سالگی در آن  برروی  صندلی  های  کهنه  زوار در رفته نشسته بودند، ازجیغ و داد وسر و صدای هم کلاسان، نحوه درس دادن معلم که صدایش  بسختی  شنیده میشد وزبان تدریس  که زبانی غیر از زبان مادری من و  معلم و شاگردان بود، اصلا خوشم نیامد . بهمین علت نیز  چند روزی از اسم نویسی ام در مدرسه نه گذشته بود که شروع کردم به  غیبت کردن ازمدرسه . صبح ها که  از خانه به قصد مدرسه  بیرون می آمدم، به جای  رفتن به مدرسه  در خیابان های  تبریز بی هدف راه پیمائی میکردم. غیبتم از مدرسه و پرسه زدن در  خیابانها بیش از شش ماه طول کشید . این خود  داستان  دیگری است  که  در خاطراتم در جای دیگر بدان اشاره کرده ام .                                                                                           

                        +++++

در کلاس پنجم دبستان رودکی درس میخواندم که  فرقه دموکرات آذربایجان به رهبری  پیشه وری از کمونیست های قدیمی  و از رهبران حزب کمونیست ایران ( 1920) که  بیش از یازده سال در زندان های  رضا خانی انواع آزارهای  جسمی و روحی را متحمل شده بود، در 21 آذر سال 1324 شمسی، قدرت سیاسی را در آذربایجان  در دست گرفت.  حکومت دموکراتیک فرقه  به مدت یکسال دوام داشت . در  21 اذر 1325، حکومت مرکزی به سرکردگی  محمد رضا شاه به آذربایجان  لشکر کشی کرده و با  ارتکاب بدترین جنایات و آدمکشی ها، سلطه ارتجاعی خود را بار دیگر دراین دیار بلا دیده، مستقر ساخت .  در طول یک سالی که فرقه دموکرات در آذربایجان در راس  قدرت بود، تحولات عمیق و چشم گیری  در شئون مختلف  زندگی خلق آذربایجان به وجود آمد.  به دیگر سخن، اقدامات  ارزشمند اقتصادی ، احتماعی و فرهنگی  فرقه دموکرات، سیمای آذربایجان را تغییر داد . در رابطه با این اقدامات  ترقی خواهانه در   نوشته های  دیگر خود، مفصلا توضیح داده ام . در زمینه فرهنگی وآموزشی، متداول ساختن زبان ترکی آذری  در مدارس و ادارات دولتی  به جای زبان تحمیلی فارسی ، از اقدامات مهم ترقی خواهانه فرقه دموکرات  بود که  با  استقبال  پرشور خلق آذربایجان  مواجه گردید .  در آن زمان من در کلاس های پنجم وششم ابتدائی درس میخواندم. خوب  بیاد دارم که   کتابهای  درسی  که به زبان  ترکی منتشر شده بودند،  حاوی بسی نوشته های ارزشمند و  ترقی خواهانه بودند. برای مثال، در کتاب های درسی کلاس های پنجم و ششم ،  در اوان کودکی من با نام  ویکتور هوگو نویسنده شهیر فرانسوی و میرزا فتحعلی آخوند اف  آشنا شدم . قطعه ای از کتاب بینوایان و یکی از نمایش نامه های آخوند زاده ( ملا ابراهیم خلیل کیمیاگر)  در کتاب پنجم  یا ششم ابتدائی  زمان حکومت فرقه دموکرات  گنجانده شده بود.  یکی از  اعمال نفرت نگیز  رژیم شاه  در آذربایجان اسیر در چنگال ارتجاع،   کتابسوزانی های  رسمی بود . طی این مراسم  شوونیستی ، نشریات و کتابهائی که در زمان حکومت فرقه دموکرات انتشار یافته بود، از آنجمله  کتاب های  درسی مدارس، در شعله های  آتش سوخته و به تل خاکستر مبدل گردید . با این حرکات فاشیستی، حکومت مرکزی از خلق مبارز آذربایجان که  جسارت بخرج داده و  سرنوشت خود را با زور اسلحه در دست خود گرفته بودند ، انتقام میگرفت .  خلق آذربایجان  هرگز  کتابسوزانی های شوونیستی  مشمئز کننده و دیگر جنایات رژیم شاه را در روز ها و ماه های  غم انگیزبعد از بر افتادن حکومت فرقه دموکرات ،  در آذربایجان غرقه در خون عزیزان،    فراموش  نخواهد کرد.        پایان      تیرماه 1397