عقلانیت سیاسی از نیچه تا عالی جناب گروفاس

پیداست این میراث دشنه­های شوم به خاورمیانه هم که این سال­ها خاور خون شد رسیده است. حال که عالی­جناب در آب به زیر خاک رفت شاید نخستین رئیس جمهور ایران با روایت آن شب قداره­ بندان و ریش­خند عالی­جناب به عقلانیت سیاسی، تلنگری هم به حافظه جمعی ما ­زند تا هم­چنان در نسیان (فراموشی) تراژیک تاریخی نباشیم؛ عقلانیتی که به ما می­آموزد چه زمانی یک دوره دل­خراش تاریخ را به یاد آوریم و چه زمانی آن را فراموش کنیم. زندگی با خاطره انبوهی از فجایع هرگز زیبا نیست و زیستن با فراموشی و بخشش هم امکان ندارد. شگفتا! چراغ حافظه تاریخی ملت ایران به "زبان"فروزان شده است نه به زمان.

ورود دیرهنگام نیچه به ایران – همانند انقلاب مشروطه – از راه روسیه ممکن شده است. دلیجان منزجر از سنّت و سوسیالیسم­ نیچه هنگام عبور از دیار "پوشکین"و پیش­از رسیدن به سرزمین ما آمیخته به "شرف"و شهادت ارتدوکسی می­شود و عدالت و وجدان را در کرانه "جنوا"جا می ­گذارد. حال که این شرف­اندوزی وشهادت­طلبی روسی در گذر از لایه­های حافظه بی­زمان ما نیز به آثار نیچه افزوده شده تا "وجدان"او در همان کرانه شیرین جنوا و تبعید خودخواسته وی باقی بماند، آیا رواست آن وجدان غربی را در برابر این شرف شرقی قربانی کنیم؟ کدام ساده اندیش ایرانی بر قامت این منتقد عقلانیت مدرن خرقه انداخت و او را سایه­نشین طوبی و هم­نشین شیخ سرخ ساخت؟ مگر حماسه خونین و تراژیک "کمون پاریس"سال 1871 بهانه­ای نشد که نیچه رنجش و انزجار شدید از فرهنگ و آمال فرودستان را در "میلاد تراژدی"تخلیه کند؟

فریدریش نیچه فیلسوفی­ست که هم نیچه را به خطر می­اندازد و هم فلسفه را؛ متفکری که برخی می­پندارند آنگاه که او زمان و تاریخ را به پرسش کشید نه تنها آلمان بلکه دنیا را هم به مخاطره انداخت. حال کیست نیچه و این جهان منحط او را از نیچه نجات دهد؟ پنداری بر بالین فرهنگ نزاری که دچار "مالیخولیا"هم شده است نیچه­ای باید که نسخه زرتشت بنویسد تا فرهنگ فربه شود که در جنگ جهانی سلاخی شود. گرچه نیچه نیز خود سرنوشت تراژیکی داشت اما به درستی نمی دانم که او را  باید "تراژدی"اندیشه بدانم یا کُمدی فلسفه.

فریدریش نیچه با پُتک بر ستون­های عقلانیت و اندیشیدن منطقی و "سیستماتیک"می­کوبد؛ ایده­آل استدلالی او بر منطق ارسطویی (قیاس اِقترانی) یا دیالکتیک سقراط، هراکلیت و هگل استوار نیست چرا که گزینه­نویسی (افوریسم) هرگز مناسب استدلال منطقی نیست. به باور نیچه اصولا روش­مند اندیشیدن و سیستماتیک نوشتن نشانه ضعف یک متفکر است. بنابراین او را با فیلسوفان و عقلانیت سیاسی یونان چه کار؟ این آلمانی منزجر از سنّت و مدرنیته در فاجعه فراموشی وجود (Sein Fergessenheit) و در عالم احساس و استعاره همواره شیدای "دیونیزوس"الهه شراب یونان است. نیچه در خلوت خرابات آتن سرگردان شده تا شاید جلوه­هایی از آن حیات غریزی و خرد گریز این فرقه شادان را بیابد. این فیلولوگ شیفته یونان باستان حتی به سراغ حکیم فیثاغورث هم نمی­رود که لااقل در جهان­بینی به منطق هندسی و حسابی (عددی) باور دارد؛ حکمتی که حساب و هندسه را مبنای تقارن هستی با حیات عقلانی می­داند. آن هنگام که میراث تمدن یونان به روم می­رسد مفهوم لاتین عقل (Reason) و مشتقات آن در واقع از همان معنای حساب و حساب­گری در حکمت فیثاغورثی مشتق ­شده سپس به زبان و فرهنگ لاتین وارد می­شود. به بیانی ساده در اروپا عاقل آن است که حساب­گر باشد و عواقب کنش سیاسی و اجتماعی خویش را ارزیابی کند؛ به این سیاق است که اندیشیدن عقلانی ادامه راه حکمت فیثاغورثی­ می­شود. حال نیچه که فقه­اللغه (فیلولوژی) خوانده و بر زبان و فرهنگ یونان اشراف دارد چرا در کتاب "میلاد تراژدی"از میان آن همه فرقه­های یونان به سراغ یک فرقه عاری از عقل دیونیزوسی می­رود؟

نیچه در "چنین گفت زرتشت"از زبان پیامبر ایران می­نویسد:"تا باز نگردیم و همچو گاوان نشخوار نکنیم، به ملکوت اعلا نخواهیم رفت."آنگاه جمعی از پارسیان هند در دولت رایش آریایی به دست­بوسی الیزابت نیچه می­روند برای سپاس از برادری که چنین زرتشتی را به جهان هدیه داد! ناگفته پیداست از میان بیست جلد آثار فریدریش نیچه کتاب "چنین گفت زرتشت"شاهکار این آلمانی است، گرچه وی پیش­تر در کنسولگری آلمان در تورین ایتالیا سلب تابعیت کرده بود تا دیگر آلمانی نباشد. در هر دو جنگ جهانی پاره­ای از این کتاب در کوله­پشتی هزاران­ سرباز آلمانی، جیره جنگی بود که نشان می­دهد در جنگ و صلح چگونه همان زرتشت استعاری ایران قربانی عقلانیت سیاسی نا بخردان می­شود.

به باورم ما نیز در ایران از یک بیماری یا یک عارضه نیچه­ای رنج می­بریم. شاهکار او که ارزش استتیک بسیار دارد را با دقت می­خوانیم؛ کتابی که گویی با قلم سحر نگاشته شده اما به یاد آوریم سخن "توماس مان"را که نیچه با زرتشت چه کرد. گویی ما هم به آفت نیچه مبتلا شدیم و دامنه شهرت او چنان گسترده است که نمی­خواهیم اعتراف کنیم "لااقل"در این کتاب چندان خبری از خرد سیاسی یا فرهنگی نیست. کتابی که به باور "گئورگ لوکاچ"روسی، پروژه نیچه است در خدمت به بورژوازی و برای ستیز با آرمان­های جنبش سوسیال دموکراسی اروپا. فریدریش نیچه هیچ اعتنایی به کارل مارکس ندارد، در میان هزار جلد کتاب­ باقی­مانده در کتاب­خانه موزه نیچه نیز کتاب قطور "کاپیتال"مارکس یا "هجدهم برومر"او یافت نمی­شود. پس­از قیام تراژیک "کمون پاریس"گویی نیچه آثار مارکس را غیر منطقی و لایق همان فرودستان فرهنگ منحط اروپا می­پندارد؛ او از

"دموکراسی"و فرهنگ توده­ای بیزار است و این طبقه را شایسته شرکت در انتخابات و شریک در سرنوشت جمعی خویش نمی­داند.

دکترین نیچه، ستیز بی­امان با عقلانیت یا همان رئال پولتیک "بیسمارک"صدراعظم امپراتوری آلمان است؛ او نه سیاست خوانده و نه اقتصاد می­داند. پنداری جهان سیاست برای نیچه یک دنیای انتزاعی و رمزآلود است که نباید از دروازه آن گذشت؛به این سبب وی به سراغ فرهنگ، اخلاق و هنر می­رود و سیاست را نزد هگلیست­های چپ و راست آلمان رها می­کند. نیچه آنگاه از فلاخن نقد چنان تیر زهرآگینی به سوی پاشنه آشیل آلمان متحد پرتاب می­کند تا ویرانگر فرهنگ منحط این ملت شناخته شود. این فیلولوژیست برجسته اما به لطف نبوغ آلمانی خویش گاهی به آغوش پیامبر ایران هم پناه می­برد یا در خلسه شهد و شراب دیونیزوس یونان غرق می­شود و یا آنکه در "چنین گفت زرتشت"به عقلانیت سه آلمانی (مارکس، انگلس، بیسمارک) ریش­خند می­زند. نیچه به زعم خویش در نبرد علیه فرهنگ مدرن آیا به جای رخش نجیب "آپولون"بر اسب لوس و لنگ دیونیزوس نشسته است؟

مخالفان نیچه او را "شبه فیلسوف"یا فیلسوف جعلی (بدَلی) می­خوانند چرا که اصولا در فلسفه از رندی و ایهام و ابهام و مجاز خبری نیست؛ زبان و اندیشه که در فلسفه می­تازند نباید دو پهلو بگویند و بنویسند. نمی­توان رندانه­صفت و تیغ زنگی به دست در میانه میدان، خون خدا ریخت و آنگاه در سوگ او نشست و مویه کرد. رندی هنر "حافظ"ایران است که از سمرقند و سهیلا تا بخارا و ثریا به هندو لب آن ترک شیرازی اسیر است. شاعری که در گلگشت مصلاّ  ما را نسل به نسل در حسرت گشودن راز رندانه آن دُردانه می­کشد. حاتم­بخشی خاک و خون این ملت و آن دولت فقط در ضمیر خیال­پرداز ادیب شیراز جای دارد و نه در ذهن نیچه فیلسوف خطرناک. هرگاه ملتی بخواهد به حکیمی فرزانه ببالد، به شاعری حماسی که نه نیچه باشد و نه حافظ می­بالد؛ به اسطوره­ای که در پیکار با فرهنگ بیگانه توانست سهراب و سیاوش را در حافظه جمعی ملت جاودانه سازد.

از آنجا که نیچه چندان مشارکتی در حوزه فلسفه متعارف منطقی ندارد و اندیشه و قلم او نیز سرشار از آرایه ادبی­ست که نشان از نبوغ برجسته این فیلولوگ می­دهد پس مشکل بتوان این نویسنده را در ردیف فیلسوفان محض (Speculative) صوری نشاند که می­کوشند به گونه­ای روش­مند و عقلانی پاسخی برای تناقض زمانه خویش بیاندیشند. برای نمونه اینکه بیسمارک صدراعظم ایالات متحده آلمان به بهانه انقلاب فرهنگی (Kultur kampf) چندین سال علیه سلطه کلیسای کاتولیک پیکار می­کند که حتی پاپ نیز جایز الخطاست و اصولا واتیکان حق ندارد او را معصوم (Infallible) و مقدس اعلام کند که در مدارس آلمان این عصمت و تقدس پاپی تدریس شود، حال آیا نیچه بجای ستایش عقلانیت سکولار بیسمارک باید علیه دولت وی تیغ زنگی بکشد؟ اگر چنین است چرا او خدا پرستان آلمان را به چاندلا (پایین­ترین طبقه اجتماعی هندی) تشبیه می­کند و فرهنگ مسیحی را شبیه گلّه­ها می­شناسد؟ مگر بیسمارک عظمت و مشروعیت پاپ را از آسمان روم به برلین پایین نکشید؟ حال چرا این نیچه معتقد به "هیرارشی"این­گونه تناقض زمانه را پاسخ ­می­دهد؟ اصولا متفکری که نتواند نیروی محرکه جامعه خویش را بشناسد و بجای آن در آغوش اتوپیای اسطوره­ باستانی آرام بگیرد آیا سزاوار سرزنش است؟

مارتین هایدگر معتقد است نیچه اعلامیه درگذشت مقدس­ترین "هستی"تاریخ را نوشت: "خدا مرده است."تا یک نیهیلیست شود. دیگر این خدا "لا یزال"نیست؛ پروردگار را معمولا در نیرو و قدرت مطلق او توصیف نمی­کنند بلکه وی را در عدالت (حقیقت) مطلق او بیان می­کنند. بااین حال نیچه، هم به این خدای عدالت و هم به آن خدای حقیقت کافر است. این سوگ­نامه خدا نیز در واقع سرود پیروزی او برای بی­اعتبار ساختن ارزش­ اخلاقی برآمده از توحید است؛ سرودی بر علیه آرمان­ سوسیالیسم و علیه اخلاق بودیستی شوپنهاور نیز است گرچه که هر سه می­خواستند زندگی ما را ارزش زیستن ­دهند. پنداری نیچه متفکری­ست متافیزیکی که نیهیلیسم را سوار بر اگزیستانسیالیم ساخته و آن را ارج می­نهد تا در زمین، راه برای حضور لشکر پست­مدرن هموار شود.

برای نخستین بار در تاریخ معاصر این استعاره "من"نیچه­ای دلالت بر یک من کبیر "تاریخ­ساز"دارد. در ضمیر نیچه این من (کوروش، اسکندر، قیصر، ناپلئون) است که زمان را وارد تاریخ می­کند. گویی هر ملتی که داریوش و اسکندر ندارد پس در دام زمان تقویمی باقی­ست. البته تاریخ می­تواند یک ملت را بیمار یا بیدار کند؛ زنهار! ملتی که نتواند بین تاریخ شکوهمند و تاریخ انتقادی تفاوتی بیابد یا به عبارتی جامعه­ای که تاریخ را ذوقی و متألهه (Transcendental) کند پس به سرنوشت عالی­جناب گروفاس محکوم می­شود.در آغاز هزاره آریایی "رایش سوم"که دولتش مستعجل شد، آدولف هیتلر مشهور به "عالی­جناب گروفاس"خویش را مظهر این من برتر ژرمنی می­شناسد که رسالتی مشروع، مقدس و تاریخی بر دوش دارد که اقوام پست غیر آریایی را به انقیاد امپراتوری رایش در آورد. حال چنان­چه او را تجلی وصیت­نامه نیچه تصور کنیم آیا روح و روان ما از تماشای سرنوشت تراژیک عالی­جناب، تطهیر (Katarsis) می­شود؟ پیداست هیتلر سال­ها پیش در نگارش کتاب "نبرد من"از همان نبرد نیچه با مسیح مصلوب الهام گرفته بود.

گروفاس البته عالی­جنابی­ست "خاک­پوش"که در آلمان فرمانده جاویدان کل نیروی­های مسلح نظام آریایی رایش سوم نامیده می­شود. کنایه "گروفاس"نیز اختصار همان عنوان بلند فرمانده کل قواست. بنابراین برای حفظ جان وی یک گارد جاویدان هم برستیغ کوه در کنار اقامت­گاه وی تشکیل می­شود. ایده هزینه­ساز گارد ویژه البته به دربار ایران هم رسید؛ به کشوری که کمتر از ده سال سه نخست­وزیر آن ترور ­شدند و به پادشاه آن سؤقصد شد و دو نخست وزیر باقی­مانده هم با درجه­ای ارفاق از ترور آنها خودداری شد.

عالی­جناب گروفاس فرمانده­ای مقتدر است که در جهان­بینی نیچه می­توان او را "ابَرمرد"ایده­آل یا به تعبیر وی هیولای بلوند (Blaue Bestie) نیز نامید. هیولای ژرمنی که جایگاه مشروع او قائم به "خدا"یا مسیح او نیست بلکه قائم به خویش است؛ این حاکم مطلق (Sovereign) به تنهایی شارع ارزش و اخلاق ­نیهیلیستی نیز می­شود. نیهیلیسمی که هم به مردگان نظر دارد و هم به زندگان که چگونه زندگی کنند و بجنگند و بمیرند در جهانی که قائم به خدا نیست؛ فاشیست­ها و نازیست­ها در چنین نظام معطوف به عالی­جناب بود که پیکار کردند و جان باختند.

پیداست این پروژه سیاسی بیولوژیک تنها گناه نبوغ و هنر استعاری نیچه نیست بلکه الیزابت نیچه نیز گناهکار است که از آدولف هیتلر (سرجوخه دون­پایه در جنگ بین­الملل اول) چنین چهره برجسته نژادی آریایی می­سازد؛ عالی­جناب گروفاس یا هیولای بلوند که محبوب و مطلوب توده میلیونی­ می­شود. گناهی که عقوبتی سخت در تاریخ دارد. این نگرش وابسته و دلبسته به خون و خاک به یاری "کارل اشمیت"در ایدئولوژی ناسیونال سوسیالیسم آلمان تئوریزه شده است؛ همان اشمیت معروف که این­سالها بعضی در ایران و روسیه مرکّب قلم او را توتیای چشم ­می­کشند و "الهیات سیاسی"او را پی در پی می­خوانند. پس­از جنگ جهانی دوم پاره­ای از رسوبات این ایدئولوژی نژادی به خاورمیانه بویژه مصر، عراق، سوریه، لیبی و لبنان سرازیر شد. روایتی هولناک از یک جهان­بینی نیچه­ای که به باور لویی التوسر (فیلسوف سابقا چپ فرانسوی) در واقع یک روایت منطقی آلمانی نیست بلکه یک فرا روایت "Meta-narrative"نیچه­ای زاییده پست­مدرن­های ساختار شکن است که از کاپیتالیسم، سوسیالیسم­ و دموکراسی بیزارند.

جوزف گوبلز نفر سوم حزب و وزیر شعار و اشعار، هرمان گورینگ جانشین رهبر و رودولف هِس معاون اسبق هیتلر هر سه از نیچه الهام گرفته و برخی شب­ها در حضور عالی­جناب محفل زرتشت خوانی دارند. این اعضای بلندپایه حزب برخلاف توماس مان (برنده نوبل ادبی) زرتشت آریایی نیچه را همچو "بوزینه­"نمی­بینند که روزها در دشت و جنگل سرگردان است و شب­ها از بیم بهایم از درختی بالا رفته لابلای شاخه­ها پنهان ­می­شود.

ایده و مفهوم "زمان"به عنوان عنصر سازنده "تاریخ"در سده نوزدهم در کشور نوپای آلمان تئوریزه و تبیین می­شود سپس موج این تاریخ­گرایی اروپا را فرا می­گیرد. آنگاه جوامع کهن به تقلید از ناسیونالیسم بیسمارک، برای هویت­یابی به ناچار تاریخ مکانیکی را رها کرده به ریسمان زرّین این تاریخ ملی و مقدس آویزان می­شوند. نتیجه آنکه لهستان جوان، ایتالیای جوان، بلغارستان و رومانی جوان، صربستان و یونان جوان بر نقشه سیاسی اروپا نقش می­بندند.

پیداست در سده بیستم میلادی امواج این تاریخ نیچه­ای به سرزمین ما هم آمده و در زمان رضا خان است که تاریخ ملی ارزش پیدا می­کند؛ از آن­پس فقط اسکندر مقدونی، کبیر نیست بلکه در پی کاوش­های ایرا­ن­شناس آلمانی "ارنست هرتزفلد"در تخت جمشید آشکار می­شود که داریوش و کوروش ایران هم کبیراند. آنگاه پروژه ملی­شدن و هویت­یابی بر محور شکوه­ باستان شتاب می­گیرد و سرزمین ما هم در پی لهستان، یونان، ایتالیا و ترکیه، ایران جوان نامیده شده و رضاخان هم رضاشاه کبیر و بنیان­گذار ایران نوین می­شود آن­گونه که ژنرال "مصطفی ­کمال"پدر ترکیه نوین و ژنرال "گاریبالدی"هم پدر ایتالیای نوین شدند. اگر بیسمارک، نیچه و هرتزفلد در تاریخ نبودند تا آن­را به زمان بارور کنند آیا این کشورهای کهن دوباره جوان می­شدند؟

رضا خان برای نجات یک­پارچگی ایران، نظامی در کشور پیاده کرد که به باور عده­ای یک ضرورت بود تا به این سیاق، در اقصی نقاط میهن توده­های عظیم قومی عشیرتی با خرده فرهنگ­های گوناگون به تدریج دارای "حسّ"شهروندی و ملی شده و با یک شیب بسیار کم، از ممالک محروسه ایلیاتی، عشیرتی، قومی، قبیله­ای به سوی یک نظام دولت ملتی دگردیس ­شوند. این دگردیسی که در آغاز این سده ایرانی شروع شده گهگاه با مانع برخورد کرده و بعضی گرایش­های  "مرکز گریز"شیب این شتاب را خوش ندارند.

اینکه رضا شاه و دولت­مردان و مشاوران ناسیونالیست او از بیسمارک صدر اعظم آلمان و یا از عالی­جناب گروفاس الگوبرداری ناقص کردند آیا سیاستی عقلانی و ملی بوده یا نابخردانه و ضد ملی را به درستی نمی­توانیم پاسخ دهیم چرا که هنوز نمی دانیم که این "تاریخ"آریایی، ملت ما را بیدار کرده است یا بیمار.پیش­تر در این نوشتار اشاره داشتم که نخست باید بیاموزیم که کدام دوره را فراموش کنیم و کدام یک را چه زمان به یاد آوریم. شاید اینجا حق با نیچه این فیلسوف خطرناک باشد که پیش­از انتخاب بین نظام جمهوری یا سلطنتی آلمان، به سوی فرهنگ بویژه هنر رفت و نبوغ خویش را در آنها تخلیه کرد. گرچه دو فرهنگ نیچه و بیسمارک هر دو سکولارند و سنخیتی با "تمدن"ندارند اما فرهنگ نیچه هنر محور است و تنها نظر به اشراف و فرادستان دارد در حالی­که فرهنگ (Bildung) بیسمارک پرورش محور است و نگاه به ملت و رئال پولیتیک (عقلانیت سیاسی) دارد. این میراث بیسمارک در دوره اقتدار عالی­جناب گروفاس به ایران می­رسد و امروز مراد از قشر فرهنگی همان آموزگاران و دبیران آموزش و پرورش است که تکیه بر دانش و پرورش رایگان همه آحاد ملت دارد. به­عبارتی، تمدن دلالت بر لایه­های مادی، سرد و بیرونی یک جامعه مانند شهر و شهرسازی دارد حال آنکه فرهنگ نظر به لایه­های گرم درونی و معنوی ملت دارد. بنابراین ترکیب یا مترادف دانستن دو مفهوم تمدن و فرهنگ نشانه پرورش رایگان ملی نیست.

اگر نیچه نبود تا زمان را به تاریخ تزریق کند و چنانچه "ارنست هرتزفلد"آلمانی اسرار آرامگاه کوروش را آشکار نمی­کرد آیا در سراسر خاورمیانه مفهوم "تاریخ"هیچ ارزشی داشت و اجداد ما از حوادث و فجایع حتی یک نسل پیش از خود آگاهی داشتند؟ یک­ و نیم قرن پیش چنانچه شرکت آلمانی "زیمنس"خط ارتباطی از برلین تا دهلی نو نمی­کشید که تیرهای تلگراف آن از چند قدمی آرامگاه کوروش بگذرند و اگر ایران­شناس آلمانی، داریوش و کوروش را به ایران تقدیم نمی­کرد آنگاه اقوام و ایلات و عشایر ما جدای از این تاریخ تقویمی آیا هیچ حس (آگاهی) تاریخی ملی هم داشتند؟ آن زمان که "واسموس"آلمانی و رئیس­علی دلیر تنگستان، ایمنی خط لوله نفت و کشتیرانی انگلیس در بوشهر و کارون را به خطر انداختند نخستین گام برای رهایی از یک تاریخ مکانیکی و رفتن به سوی تاریخ متعالی و ملی برداشته شد. گامی دیگر در این گذار تاریخی شکست "شیخ خزعل"ویرانگر بحرین و سوداگر بوشهر توسط رضاخان است. شیخی که برابر اسناد آرشیو وزارت خارجه بریتانیا از یک لژ درجه سه فراماسونی (ویژه دون پایگان هندی­ و شیوخ حاشیه خلیج فارس) نشان و رتبه هم دریافت کرده بود.

عالی­جناب گروفاس در نگاه به تاریخ اغلب معترض است که آلمان دین اشتباه را اختیار کرده است و همانند ژاپن مذهب "شینتو"را بر نگزید که پیروانش در راه دفاع از میهن با شجاعت جان می­بازند. به باور عالی­جناب اگر رستاخیز و بهشت را از مسیحیت تقطیر کنیم در نتیجه یک "جان نثار"در این دین پیدا نمی­شود که آماده جان­بازی باشد؛ آنهایی هم که در جنگ­های صلیبی هزاران کیلومتر از استکهلم تا اورشلیم تاختند همه از شوق بهشت و غنایم بود نه از ذوق مسیح مصلوب. نیچه نیز در کتاب "تبارشناسی اخلاق"اصولا مسیحیت را یک فاجعه تاریخی نامیده و معتقد است عیسای مریم، تاریخ را از مسیر درست (یونانی) منحرف ساخته است؛ تاریخی که با خروج آدم و حوا از بهشت آغاز می­شود و با بسته شدن دروازه آن راه بازگشت تا پایان تاریخ بسته است. بی­دلیل نیست که او پیکر آن پیامبر بر بالای صلیب را نشانه استیلای تراژیک تاریخ مکانیکی (تقویمی) می­داند. البته عالی­جناب گروفاس هم از چنین تاریخی بیزار است؛ با وجودی که پاپ و واتیکان پنهانی به هیتلر اندک ارادتی داشتند اما او در دیدار از رم به دیدار آنها نرفت.

پس­از پایان جنگ جهانی پاره­ای از میراث نژادی و غرب ستیز عالی­جناب گروفاس در خاور میانه پراکنده می­شود. با زایش "پان­عربیسم"در مصر و لیبی و  ایده آرمانی "ملل متحده عربی"شاهدیم که جمال عبدالناصر آرامش نسبی ژئوپولتیک منطقه را به مخاطره انداخته و ناگهان در دنیای عرب نام خلیج فارس را تغییر می­دهد. از سوی دیگر "میشل عفلق"سوری در عراق و سوریه کپی­برداری از شاکله حزبی عالی­جناب گروفاس را آغاز می­کند؛ او حزب سکولار "بعث"را با تشکیل هسته­های کوچک محلی و سلسله مراتب حزبی فاشیسم هیتلری (هوادار، سمپات، کاندید، کارآموز، سرگروه، ارشد) در این دو کشور را گسترش می­دهد. میشل عفلق سپس با الهام از نازیسم آلمان اقدام به تشکیل "میلیشی­یا"برای اردوکشی خیابانی می­کند؛ همان الگوی دشنه­های بلند که شب­های به یاد ماندنی برلین را خونین کرد. البته این الگوی فالانژی بعدها در مصر و لبنان و لیبی گسترش پیدا کرد. سال­ها بعد با نفوذ و دخالت عناصر شوروی در عراق، رفقای افراطی در جناح چپ حزب بعث، تنش ­با ایران را افزایش می­دهند.

 نقش و تاثیر ایده­های عالی­جناب گروفاس در خاور خون پیداست: در سال 1320 خورشیدی با اشاره و پشتیبانی لجستیکی او یک کودتای خونین در بغداد رخ داد که البته تاثیر مستقیم بر سرنوشت سیاسی ایران نیز داشت. آنگاه این دولت کودتایی به ریاست "رشید علی گیلانی"با یورش نیروهای انگلیسی در بغداد سقوط می­کند و نخست­وزیر با برخی اعضای کابینه بطور پنهانی به ایران می­گریزند. کودتاگران از آنجا به جنوب کشور رفته از طریق مسیر دریایی به آلمان گریختند. رشیدعلی گیلانی پس از دیدار و مشورت با عالی­جناب یک دولت عراقی در تبعید تشکیل می­دهد. در زمان جنگ این اقدام دولت ایران به انگلیس گران آمده و به بهانه نفوذ جاسوسان آلمانی و خطر انفجار پالایشگاه آبادان رضا شاه را از سلطنت خلع و سپس "تحت الحفظ"به جزیره موریس در جنوب اقیانوس هند می­فرستد تا مبادا او نیز مانند نخست وزیر عراق برای تشکیل دولت در تبعید به آلمان یا ایتالیا پناهنده شود.

وقوع کودتای ضد انگلیسی در بغداد و فرار اعضای کابینه کودتا به ایران آن­هم هنگام دیدار وینستون چرچیل از اورشلیم و نظارت بر ایمنی و امنیت خط لوله نفتی موصل به حیفا، نخست­وزیر انگلیس را نگران ساخت که ممکن است افسران جوان و میهن­پرست ایرانی (بویژه تیمسار فضل­الله زاهدی که بازداشت و در ارودگاه مخفی اسرای انگلیسی در اطراف اراک زندانی شد) نیز به تأسی از عراق اقدام به کودتا علیه شاه جوان و بی­تجربه کنند. شگفتا! همین افسر میهن­پرست ده سال بعد علیه دولت ملی ایران به ریاست دکتر مصدق کودتا می­کند. شگفت­تر اینکه نخستین کشوری که دولت برآمده از کودتای خونین عراق را به رسمیت می­شمارد همان گرجی معروف "جوزف استالین"رهبر اتحاد جماهیر شوروی­ست؛ همان که پنداری تجلی عقلانیت سیاسی شده و در اتحاد با انگلیس، ایران را اشغال می­کند اما پس­از خاتمه جنگ و به پاس قدرشناسی، میهن ما را ترک نمی­کند!

از نیچه تا عالی­جناب خطی مستقیم از "اراده"تا اقتدار کشیده شده است؛ فرازها و فریادهای ویرانگر او علیه دموکراسی و پارلمان در شب­ دشنه­های بلند برلین از سوی­ عالی­جناب شنیده می­شود. آیا گناه این فیلولوگ شوریده­سر است که برای ظهور آن هیولای بلوند از "سپیده دمان"تا "میلاد تراژدی"می­نویسد تا سرانجام آدولف هیتلری را به جهان عرضه کند؟ البته هیچ اندیشه­ای در شوره­زار زبان نمی­روید؛ زبان واژگون و ویران­شده بزرگترین مانع تفکر است. حال کدام زبان و فرهنگ برومندی در خاور میانه یافت می­شود که بتواند گوی عقلانیت را از غرب برباید؟ ایدئولوژی سوسیال ناسیونالیسم آلمان که فلسفه و فرازهایی از نیچه را بر پایه استیلای نژاد آریایی استوار می­سازد آیا از عیار عقلانیت سیاسی تهی نمی­شود؟ حال این جهان­بینی هولناک که توسط میشل عفلق با کمونیسم استالینی ترکیب می­شود تا هیولایی به قامت "صدام حسین"تولید ­کند آیا نیش­خند به عقلانیت سیاسی نیست؟ هیولایی دیگر در پاکستان (ضیاء­الحق رئیس­جمهور اسبق) فرمان می­دهد در همه کتاب­های درسی علوم بنویسند نقطه جوش آب ان­شاء­الله (اگر خدا بخواهد) صد درجه است! به واقع نمی دانم در پاکستان این فرایند دینی­ساختن "علم"متوقف شده یا جوانان این کشور نگون­بخت هم­چنان می آموزند مجموع زوایای داخلی مثلث اگر خدا بخواهد صد و هشتاد درجه می­شود. حال که از نیچه و گروفاس عبرت گرفتیم پس برای آنکه لااقل به عقلانیت متعارف نیز نیش­خند و ریش­خند نزنیم آیا باید نگاه به شرق داشته باشیم یا به غرب؟

استکهلم، زمستان 2019

Nicheye_zartosht@yahoo.com