مقایسه جملات سومری و ترکی8 - Grammar

در چند نوشته جملات سومری و ترکی را مورد بحث قرار دادیم و کم و بیش به گرامر زبان سومری نیز اشاره شد. شاید بد نباشد در این قسمت نگاه مختصری داشته باشیم به دستور زبان سومری. 
عنوان کتاب جدید دستور زبان سومری را داریم، علاقمندان می توانند به آن رجوع کنند:
SUMERIAN GRAMMAR BY DIETZ OTTO EDZARD
اینجا تنها الفبای گرامر مطرح میشود و نه بیشتر. مطالب را من از منابع مختلف جمع آوری کرده ام که نگاه مختصری داشته باشیم به آنچه در این مورد وجود دارد. برای یادگیری گرامر مذکور لازم است به کتاب بالا مراجعه کرد.
نکته دیگر اینکه زبان سومری برای زبان شناسی هنوز مسایل بسیاری دارد که دقیقاً روشن نشده است. در زوایا و عرصه های گوناگون از جمله تلفظ و نگارش کلمات. دستوز زبان و غیره.
از نظر من تا زمانی که زبان سومری را جدا از زبانهای اتصالی « منطقه اورال-آلتای» مورد کند و کاو قرار میدهند، و همینطور جدا از زبانهای اتصالی باستانی مثل ایلامی و غیره، دشواریهای زبان سومری حل نخواهد شد. چیزی که میتواند به گشودن مشکلات این زبان یاری کند به کار گیری امکانات زباهای اتصالی این منطقه است، از جمله زبانهای خانواده ی معروف به ترکی. در این رابطه هم لازم است از امکانات زبانها و لهجه و گویشهای شفاهی بهره ی لازم را برد. 

در زبان سومری صدای نون عُنه داریم : ñ > ng =ĝ این صدا در زبان ترکمنی، قشقایی، و در برخی لهجه های زبان ترکی آذربایجان، هنوز هم وجود دارد. آن مسیری را طی کرده و جای خود را به آواهای دیگر داده است. طبق تحقیقی که در دهه های اخیر در گویشهای اورمیه و اطراف اش صورت گرفته صدای ĝ  حدوداً چنین مسیری در زبان شفاهی این منطقه داشته است: 
ĝ= nġ/ng, n, ġ/g, ğ, y, v/w, h , m

URMİYE AĞIZLARI Doktora Tezi TALİP DOĞAN

در این تحقیق پیرمرد هفتاد ساله ای این جمله را استعمال میکند:ossun da yaxçı. men, muna dédim
در سومری کلمه ی mu-na بسیار استعمال شده است. اهل فن خارجی با هزار مصیبت از راههای دشوار و ناهموار و بیگانه تلاش کرده اند بدانند که معنی این واژه چیست؟ در صورتی که اهل منطقه مذکور در زبان شفاهی ترکی خود به راحتی همین کلمه را استعمال میکنند. دقیقاً به همان معنی که در سومری مطرح است.
واژه kas سومری: در ترکی kas, kaç, kaş, qaş, qaç داریم، دقیقاً به همین معنی که در سومری هست. zu سومری یعنی دانستن. وقتی توجه کنیم که بخشی از کلمات مرکب ترکی دارای دو قسمت "قدیم و جدید"اند، یا از دو واژه ی هم معنی درست شده اند به راحتی میتوان به ریشه ی کلمه ی مرکب رسید. در ترکی « sor bil» داریم. که کوتاه soru-şub bil-mək است. اینجا sor-maq و bil-mək دو فنومن مختلف را نشان میدهند اما وقتی sor تغییر یافته zu باشد بدین معنی ست که آن هم به مفهوم دانستن است. کلمه bil این مورد را نشان میدهد. یعنی zu معادل so است و هر دوی اینها به معنی bil که دانستن است. و معنی سومری و همینطور bil ، مرکبِ so یا sor ، این موضوع را عیان میکند. این اصطلاح مرکب ( sor bil) مانند اصطلاح « bənd bərə» است که هر دو واژه به معنی « سد آب» اند. انسان برای اینکه منظور خود را به شنونده دقیق برساند کوشیده دو کلمه ی هم معنی را به صورت مرکب یا کنار هم استعمال کند و هنگامی که لهجه ها  و حتی زبانها از هم دور اند کوشیده دو کلمه از دو زبان یا لهجه را در کنارهم به کار گیرد و منظور خود را کامل برساند. این نیاز موجب شده کلمات هم معنی کنار هم قرار گرفته اند. ما در ترکی آذربایجان از این پدیده زیاد داریم. اینجا بن واژه های سومری واضح دیده میشوند. 
روند و مسیر تغییرات آواها نیز نشان میدهد کلمات قدیمی چگونه تغییریافته و به ما رسیده اند. واژه سومری kur به معنی çöl یا dağ-daş و سرزمین و کوه را در نظر گیریم می بینیم کلمه ی kir ترکی قدیم به معنی çöl یا صحراست. و u سومری به i ترکی تغییر کرده است. 
 KIR - 1. çöl, daşlıq yer, düzənlik, 2, Kir Çeçək (antroponim) KIRA - 1. tarla, əkin yeri, 2. antroponim, şəxs adı
 ترکی قدیم بخش لغت نامه.

واژه یkaranlık تاریکی، را به شکل
qərənqulux در منطقه مذکور استعمال میکنند.  همانطور که در بالا آمده  ĝ =ng به ġ/g=qتبدیل شده است. در واقع اصل کلمه karaĝlık بوده . مقایسه آن با qərənqulux نشان میدهد که چه تغییراتی پدید آمده است.
[kana [DARK سومریبا تبدیل n به r که قانونمند است kara سیاهیِ تاریکی حاصل میشود.
[kukku [DARK PLACESاین کلمه  که در سومری به معنی جای تاریک است، مانند واژه ی korku یا qorku در ترکی ست که در جای تاریک به شخص چیره میشود. در واقع همان « جای تاریک به همراه تولید ترس» است.
اما در سومری آنها برای خود ترس لغات دیگری دارند.
[kukku [DARK تاریکی. کلمه ی xux-xu یا xu-xu نیز هست که "موجود ترسناک خیالی در تاریکی "ست. در واقع این خود تاریکیست. با تبدیل x به k داریم kuk-ku .  یا ku-kuاین واژه همان کلمه سومری ست که بعدها در ترکی تغییر آوا داده است.
کلمات korku و xu-xu و kara همه « تاریکی » و اثر آن را توضیح میدهند. روشن است که برداشت و منظور ما از آنها برابر با منظور سومری نیست. اما هر دو زبان با تغییر صداها یک فنومن را روشن میکنند، تاریکی.

  پیوند دو زبان بر این پایه ها استوار است:
1- بن واژه ها: du سومری برو ، dur get رفتن  یا di سومری و de ، گفتن. de  و di به معنی رفتن هم در هر دو زبان استعمال می شود. de balamsan یعنی برو کار را انجام بده تمام کن. همین طور معنی گفتن هم دارند.
2- تغییرات صداهای قانونمند مانند xux-xu و kuk-ku
3- کلمات مشترک موجود tor و tur کوچک
4- کلمات دو بخشی که هر دو بخش هم معنی هستند get-di ( هر دو بخش به معنی رفتن است)
5- کلمات مترادف که با هم میایند و هم معنی هستند مانند bənd bərə, səs-kuv
kuv در سومری ku=gu است که v حذف شده. و در səs-kuvهر دو کلمه یا بخش هم معنی اند.
6- ترجمه تحت اللفظی کلمات و جملات که نگاه و زاویه حسی دو زبان را در رابطه با پدیده ها نشان میدهند. این دو زاویه حسی بهم نزدیک اند. مانند « سخن شکافتن ( یارماق) یعنی قول دادن سومری و سخن کسمک ترکی= قول و قرار گذاشتن». 

 dubsar کاتب

Sumerian/Grammar

 1. ضمایر
------

 ضمایر شخصی سومری به تدقیق دیگر:

lugal یا برعکس که در خط میخی نوشته اند gal-lu چون اسم خاص شده نیازی به ترجمه آن به "شاه"نیست. معنی تحت اللفظی اش "آدم بزرگ"است. با توجه به لغات قدیمی میتوان این نام را« kəl-lu یا lu-kəl» نوشت. همینطور lu-qal.
qal در ترکی کوتاه qal-ın است به معنی قدیمی بزرگ. و معنی جدید « ضخیم». اکنون هم به آدم بزرگ qalın adam گفته میشود.
kəlدر ترکی از لغات فراموش شده است به معنی بزرگ. تنها در مورد « گاومیش نرkəl» آنرا استعمال میکنیم. qala به معنی بزرگ در جمله bir qala adam یعنی bir qala kimi adam در واقع بزرگی « قلعه» را تداعی میکند و نه به صورت انتزاعی معنی "بزرگ"را. اما میشود بزرگی را هم از آن برداشت کرد. gal سومری همین واژه ی qal-ın یا  kəl است. که g به k و a به ə تبدیل شده است. این تغییرات قانونمند است.  در ترکی قدیم g را k و ə را  a تلفظ میکردند. از سوی دیگر اینها آواهایی هستند که به هم تبدیل میشوند. 
دو اسم nin و lugal را کنار هم بگذاریم "ملکه "یا اسم خانمی که شاه است ساخته میشود: lugal nin . در زبان سومری بین دو اسم حرف اضافه ی "و یا واو، və "وجود نداشت.  بعدها u از زبان اکدی وارد زبان سومری شده است. اکنون در ترکی در برخی عبارت دو اسم را بدون هیچ حرف و وندی کنار هم میگذارم.  dədə bala gəlsin; پدر، فرزند بیایند.  زن ، بچه بروند arvad uşaq getsin . یا بین دو اسم به جای  və ، 
ilə, inən, میاوریم. və نیز استعمال میشود. 

 کلمات:

1. qardaş; the brother šeš
2.bir luqal xanım ; a queen lugal nin 
3. ana uşaq; mother and child ama dumu
4. qardaş bacı; brother and sister šeš nin 

til [dir, dir.lik] = life
bad [bərə, duvar] = wall (n)
Uruk [şəhər adı] = Uruk, a great city in early Mesopotamia
e [ev] = house, and sometimes temple
e.gal ["yekə,böyük, kəl, kalan" -ev; qəsr] = palace

til.zu =sənin dir.liyin your life

bad.bi =onun duvarı its wall

nin.ani =onun xatını his/her queen

bad Uruk.ak =Uruk(un )duvarı the wall of Uruk

onun uşağı üçün  for her child = dumu.ani.ir 

 luqal.ım my king = lugal.ĝu 

onun evi his house = e.ani

sənin evin(ocağın) xatın.ı the queen of your temple = nin e.zu.ak 

---

 bad سومری( دیوار)
کلمه bad سومری با تلفظ bəd و bənd و مترادف با bərə اکنون به معنی « سد» فارسی، سد رودخانه ،استعمال میشود. اما معنی قدیمی  و نه چندان قدیمی اش همان « دیوار» است. اصطلاحات « dədəyin bəd bərəsin» یعنی 
« dədəyin var yoxun, dar-duvarın, hər-nə-varın، nə ki varın»

نیز به این معنی اشاره دارد. در اورمیه گردشگاه معروفی هست که با نام « bənd و bəd» شناخته میشود. و روخانه ی شهرچایی از آنجا به طرف شهر جاری می شود. کوههای اطراف این گردشگاه مانند « دیواری» آنرا احاطه کرده اند. هم معنی با کلمه bəd واژه ی bərə است. آن هم به معنی « دیواری»ست که بر روی آب رودخانه میسازند تا آب آن را بند آورند. اصطلاح « su gəldi bərə basdı» هم آنرا توضیح میدهد.
به نظر میرسد کلمه سومری bad به معنی دیوار همین واژه bəd یا bənd کنونی ست که متراف با bərə است واستعمال میشود. این دو کلمه به صورت یک کلمه مرکب نیز کارببرد دارد به شکل « bəd-bərə» یا «bənd-bərə».
بسیاری از کلمات قدیمی در زبان مردمان منطقه رایج اند که میتوانند در خواندن متنهای قدیمی از جمله سومری یاری رسان باشند. "زبان شفاهی و لهجه ها و گویشها"برخلاف زبان کتبی به زبان یا زبانهای قدیمی بیشترنزدیک اند. 

بانوی سومری 

3.  the Genitive

کسره در حالت مضاف و مضاف الیه  ak-
luqal Urim.da.kı; Urim.in luqal.ı   lugal Urim.ak = the king of Ur 
dumu nin Lagaš.ak.ak
اینجا دو بار ak علامت genitive آمده .  nin ملکه، dumu بچه، lagaš اسم شهر.
dumu nin Lagaš.ak.ak = dumu [nin [Lagaš.ak].ak] = [the child of [the queen of Lagash]] = the child of the queen of Lagash
 nin Lagaš.ak laqaşın xatını
ak آخری مربوط به dumu است. laqaşın xatını-nın uşağ.ı کودکِ ملکه یِ لاگاش
dumu nin.ani.ak 
o xatın-ın uşağı
--
törü xanımın-ki

dumu در ترکی törü است. d به t و ö به u و m به r تبدیل شده . قانونمند. türk هم به معنی همین törü یا در اصل dumu است.
o xa.nım-dakı, xanım.ınkı törü
o xatın-ın uşağı, o xatın-ın törüsü 

lugal Urim.ak در متنها به صورت lu-gal Urim-ma ظاهر میشود. در زبان ترکی بخواهیم بگوییم "لوگال برای اوریم"، می توان گفت:
lugal Urim.a به مفهوم لوگالِ اوریم. Urimin lugalı 

{é} + {lugal+ak} + Ø > é lugal-la
The house of the king
: در ترکی به معنی "خانه  برای لوگال"، است. (خانه لوگال) میشود  ev luqal-(l)a
luqalın evi

----