مقایسه جملات سومری و ترکی11 -Grammar3

مبحث جملات و  گرامر زبان سومری را ادامه میدهیم و بعد به دیدگاه رایجی پیرامون موضوع "ارتباط  زبان ترکی و سومری"  اشاره می کنیم. 

مفهوم پرانتز، گروشه، تیره در نوشته: 

- علامت تیره بین حروف به معنی "چسبیده"یا می چسبد، است. و جهت جلب توجه یا به علت بخش بندی واژه تیره خورده است. و یا رسم نگارش چنان  است. مخصوصاً در کلمات سومری.
-پرا نتز( پارانتز) اغلب به معنی آن آمده که : 1- حرف یا حروف یا کلمه  و وند  داخل آن در مقایسه  ی دو کلمه ی ترکی و سومری، افزوده شده در ترکی است. مانند:sə(-nin) ana-n
2- پرانتز به معنی "یا"آمده، مانند: an(m)a، که a میتواند جایگزین m شود.
3- xa)-nım) یعنی xa در ترکی وجود دارد ولی nim - شکلی از nin خانم ، الاهه،  سومری ست.

 4-"تیره پرانتز "مانند مثال مقابل     Abzu -(y-)a  به مفهوم آن است که a- باقی مانده از کلمه سومری ست  و( y)  در ترکی افزوده شده.  چرا که اصل کلمه سومری abzu-a است.
-کروشه: به معنی آن است که محتوایش در متن اصلی وجود ندارد و افزوده شده است. مانند:[xa)-nım [-dır)
-جملات سومری طبق معمول به رنگ آبی قید شده اند.
***

چگونگی ساختار جملات سومری:

در زبان سومری هم مانند دیگر زبانها، ساختارِ جملات شعری و نثری، متفاوت اند.
کلمات "abzu"و "nu-dim2 -mud"  نام دو شهر ( یا مکان) را داشته باشیم و همینطور d nin-til  اسم الاهه زندگی، و  d en-ki نام خدای آب شیرین را.
 کلمه ی dangır ترکی( ترکمنی، به معنی خدا) و واژه ی din-ĝir سومری را که هم معنی اند، به صورت کوتاه " d"میاوریم. 

در شعر معروف زیر، که عنوان Nin-ka-si ( اسم یک خانم یا الاهه ) را دارد، آمده :

ama-zu d nin-til3, nin abzu-a 
مادر-ات الاهه nin-til، الاهه (a در) abzu [ است]
 اینجا ama-zuیعنی مادرت، ( ana  sə(-nin 
ضمیر ملکی zu سومری مال تو  ( در ترکی میتواند مال شما، مفرد محترمانه، sənin, sızın مال تو)، باشد ، که به -sə یا -si  و iz- یا yiz- تبدیل میشود . مثالها را در ادامه داریم.

کلمات ترکی اغلب به صورت "مخفف و بن واژه"در سومری وجود دارند: ev ترکی ، خانه، به شکل " e"سومری دیده میشود.  ترکیِ جمله یا مصرع بالا را میتوان چنین نوشت:
ama-zu d nin-til3, nin abzu-a 
a- در ، به
مادر-ات الاهه nin-til، الاهه در abzu [ است]

ana  sə(-nin) d Nin-til ,(xa)-nım Abzu-(y-)a
sə(-nin) ana-n d Nin-til ,(xa)-nım [-dır] Abzu-(y-)a
ana -sı  d Nin-til ,(xa)-nım Abzu-(y-)a
---

aia-zu d en-ki, en d nu-dim2 -mud-e
ata sə(-nin) d Enki, d ağa[-dır] nu-dim2 -mud-d-a
sə(-nin) ata-n d Enki, d ağa[-dır] nu-dim2 -mud-d-a
ata-sı  d Enki, d en [-dır] nu-dim2 -mud-d-a
پدر-ات d Enki ، خدا(ی بزرگ) در Nudimmud[ است]
d en یعنی آقا خدا و d nin خانم خدا ( الاهه)، منظور الاهه یا خدای بزرگ است، میتوان در ترکی آنرا dangır en نوشت. که کوتاهش میشود d en ، و برابر با عبارت سومری. گفتیم d مخفف کلمه dangır ترکمنی، خدا، است. و توضیح en  ترکی، هم در زیر آمده که میتوان آنرا به معنی "آدمی که ارجمندی و ارزش اجتماعی عریضی(بزرگی) دارد"در نظر گرفت. در زمان سومر چنین بود.
  واژه های ترکی en یا ən اکنون مفهم و کاربرد متفاوتی دارند که در زیر میایند، ولی با وجود تفاوتها باز میتوان آنها را به معنی  " آدمی که ارجمندی و ارزش اجتماعی عریضی(بزرگی) دارد، تصور کرد.
اکنون اصطلاح qalın adam تحت الفظی: آدم کلفت، آدم عریض ( شخص بزرگ  والا مرتبه)  ،  و en-li kürək شخص پشت عریض ( نیرومند) رایج اند. 
en-li kürək یعنی böyük kürək 
qalın adam , kəl adam یعنی böyük adam 
کلمات ترکی kəl, qalın, en در مفهوم کلی به معنی böyük "بزرگ"اند. که شامل جسم و "ارزش"میشوند.
En=en, bir şeyin eni
Enə-=enləmək, qulağa əlamət vurmaq

فعلِ "است"یا dir در جمله سومری نیامده ولی مفهوم آن مشخص است. میتوان چنین جملاتی را جملات بدون فعل هم نامید.

d nin-ka-si, ama-zu d nin-til3, nin abzu-a
d nin-ka-si, ana sə(nin) d nin-til3, xa(-nim) abzu-(y)a
d nin-ka-si, sə(-nin) anan d nin-til3, xa(-nım-dır) abzu-(y)-a
Ninkasi، مادرت  Nintil  ، الاهه در  abzu [است]
---
در ترکی داریم  sə(-nin) ana-n Nintil یا کوتاه  ana-n Nin-til ولی در سومری این عبارت به شکل ama-zu nin-til3
 قیده شده است .  میتوان تصور کرد در واقع صورت اولیه ی ana-(sı)n Nintil یعنی ana(-n) Nintil  است. 
با استعمال sı- نیازی نیست که جای اسم و ضمیر را عوض کنیم. مانند ساختار جمله سومری در ترکی هم میتوان نوشت: ana-sı Nintil مادرت نین تیل. چرا؟
توجه کنیم امروزه جمله ی !Ana-sı, qaç  به معنی آن است که : مادر-اتهستم، بدو! 
یعنی sı مانند zu (ات) که شکل سومری آن باشد، به کار میرود، و در عین حال به جای"اش"نیزمیاید. مثل bala-sı فرزند اش، balası gəldi فرزند اش آمد. و فرزند ام .  ! Bala-sı, qaç görüm تو فرزند من هستی، بدو ببینم!
zu سومری که ضمیر دوم شخص ملکی مفرد باشد اکنون به صورت sə-nin  یا فقط n- و sı- در آمده است؛ مانند مادرت ( و مادرش) ana-sı,  پدرت ، ata-n.
تبدیل z ز به s و u به i  قانونمند است. 

برابر واژه en سومری ( که به معنی شخص "بزرگ"، بلند مرتبه böyük adam ، یا آقا ağa، و گاهاً خانم nin،  و فرد آزاد و غیر برده  است) در ترکی  کلمات ən خیلی( حالت تر و ترین) , و en عریض ، را داریم. ənli, enli, ənni, enni اشکال یک واژه اند با تلفظ های مختلف. به معنی "دارای عرض بزرگ". عریض. مفهوم "بزرگ"را میرساند.
ən güclü خیلی نیرومند، en-li kürək  تحت الفظی: پشت عریض،  بزرگ پشت، منظور شخص قوی هیکل. نیرومند. احتمال اینکه این دو واژه با en سومری( شخص ارجمند ، بزرگ، والا مرتبه، آزاد) ارتباط داشته باشند وجود دارد؛ چرا که هرسه کلمه به نوعی حالت
"بزرگی و بلند مقامی وازجمندی و نیرومندی"را تداعی میکنند. 

 جملات سومری بالا با ساختار زیر تنظیم شده اند :
ama-zu d nin-til3, nin abzu-a 
*dative حالت به a- اسم abzu، *اسم  nin، *اسمnintil ، * اسمd *ضمیر ملکی ( دوم شخص مفرد)zu- اسمama

ا*ana-n(sı)* d* Nin-til* ,(xa)-nım* Abzu*-ya
کوتاه : *حالت به dative- اسم ، ...*ضمیر - اسم
همانطور که مشاهده میشود، در ترکی هم نظم دستوری مانند جمله سومری ست. و
وند a-، کلمات an(m)a ، dangır، و وند si یا -sə  که تغییر شکل یافته ضمیر zu باشند در دو زبان مشترک اند.

منبع: 
Altorientalische Studien zu Ehren von Pascal Attinger
Catherine Mittermayer und Sabine Ecklin
s. 303
---

فاعل lugal - مفعول e  - فعل du 

e : اوجاق، معبد، خانه ev
lugal: یا با رسم الخط سومری gal-lu : 
qalın adam, آدم بزرگ، شاه 
 du₃ "to build, make; to do

lugal-e   é   in-dù  The king built the temple
luqal ev du-zəltdi
شاه معبد ساخت 
فاعل lugal - مفعول e  - فعل du 
e- در lugal وند فاعلی
in-du ساخت
جمله با ترتیب فاعل- مفعول- فعل ساخته شده است.

----

endi, əndi, yendi همه تلفظ های مختلف یک کلمه اند  از مصدر enmək  və yenmək به معنی "پایین آمدن"و رفتن  از نقطه ای به نقطه دیگر، getmək. 
در جمله سومری زیز: 
uri ki کوتاه : uri شهر اور 

lugal uri^ki-šè  ì-ĝen The king went to Ur
ĝen; ma "to go
توضیح -i

i.men = to be
-i از i.men 
فعل استن و  هستن و بودن

 lugal.zu i.men
 I am your king 
----

lugal uri^ki-šè  ì-ĝen
در ترکی: 

 lugal ur-da  endi
لوگال در اور پایین آمد( با معنی امروزی) یعنی رفت.
 lugal uri-yə  getdi 
لوگال به اور رفت
 ì-ĝenسومری میتواند  برابرo endi به معنی منظوری getdi  (او رفت) باشد.
منبع : INTRODUCTION TO SUMERIAN GRAMMAR
p. 98 و 97

é iri-a dù-a    the house built in the city
iri شهر ، yer 
 du₃ "to build, make; to do 
ev yer-ə du-(r)-a
یعنی 
 (ev şəhər-də dur-du( du-zəldi, tikildi
خانه در شهر ساخته شد

adam :lu، شخص، مرد، همان lu یا li است که در آخر اسامی مانند kor-oğ-lu یا oğ-lu  میایند و به معنی "مرد، شخص و آدم"است.
du-r-du-t-du= du-r-du-r-duتحت اللفظی "ایستاند"، یعنی بنا کرد، ساخت. فعل ترکی ست.

lú-e é in-dù  The man built the house
lu ev du-r-du-t-du
kişi ev dülətdi
فاعل lu-مفعولe -فعل du 
مرد خانه ساخت.

---
مفعول قبل از فاعل e  lu-e 

---

صفت gal بزرگ
é-zu gal-la-àm Your house is big
ev-in kalan-dır
gal بزرگ 
خانه-ات بزرگ است.
gal-la-àm بزرگ است. در ترکی میتوان آن را kalandır نوشت.
جمله سومری  ترتیب اسم- ضمیز-صفت-فعل را نشان میدهد.جمله ترکی نیز به همین ترتیب است.
جمله ترکی را به شکل زیر هم میتوان نوشت که باز نزدیک به جمله سومری ست:
ev-iz kalan-dır خانه شما ( تو) بزرگ است. é-zu سومری میتواند تغییر یافته ev-iz هم باشد.

----
قید زمان: دیروز  ‬ša-ga-ba-ta

ga-ša-an-ĝen‭* ‬ša-ga-ba-ta‭* ‬ud‭ *‬zal-la-ĝu10-ne‭
(qəşənəm‭ (‬qızam‭)*, ‬şıdırqa çağı‭ (‬dünən‭)* ‬öd‭ (‬gün-ü‭) * ‬sallandım‭ (‬geçitdim
‬دختر‮م‬،‮ ‬دی،‮ ‬روز‮ [‬را‮ ]‬سپری‮ ‬کردم.
öt یا öd مقدار زمانی که گذشته. بن فعل öt-mək گذشتن: öt-ən  yay تابستان گذشته.   
öt= öd= ud 

----

d nin-ka-si iri-zu lal3 -ḫur-re ki us2 -sa
!d Ninkasi
 (bal-şanı şəhəin yerə uza-t-di(açdı,sərdi
نینکاسی! 
شهرِ شانه عسل اش را روی زمین گسترد

 izim gal-bi šu mu-ra-an-du7 -du7
.o (d Ninḫursaĝa)  böyük bayramların sənin üçün tutub qurtardı
او (الاهه نین خورسانگا) جشنهای بزرگ اش را برای تو برگزار کرد  و به پایان برد.

***

زبان شناسی در اسارت بازیهای سیاسی

  اگر ریشه ی زبان انسان را "نوعی کنش و واکنشِ رفتاری- آوایی-روحی به محیط"ببینیم، میتوان تصور کرد که در آغاز مهاجرت انسانها از آفریقا "، زبان آن عده ی معدودی که بعدها در جهان پخش شدند"کلاً یکی بود. و با افزایش جمعیت و تغییر مکان سکونت ، طی نسل ها و هزاره ها، تعداد زبانها نیز افزایش یافته است، و نسبت به هم « دور و دور تر» شده اند، و در نقاط گوناگون زبانهای مختلفی نیز پدید آمده است. 
انسانها ، محیط، گوناگون شده اند، و طبیعتاً « واکنش آوایی به محیط» نیز "گوناگون"شده است. با این وجود در همه زبانها « واکنشهای مشترک به محیط» نیز در کنار « واکنش های متفاوت» وجود داشته و دارند، که گره های « دور و نزدیک» زبانها را نسبت بهم نشان میدهند. گروه زبانهای هم خانواده و خویشاوند، نزدیکی های تنگاتنکی نسبت بهم دارند. 
بر این اساس میتوان نتیجه گرفت بخواهیم-نخواهیم، همه زبانها به نوعی با هم "ارتباط"دارند و زبان بی ارتباط با دیگر زبانها نمی توان یافت. چون آن خصلتی همگانی ست. و عملی مشترک در محیطی عمومی. حتی زبانهای ساخته شده توسط خود زبان شناسی، مانند اسپرانتو نیز بی ارتباط با زبانهای دیگر نیستند. اما چگونگی این ارتباط متفاوت است. 

در خانواده بشری همه زبانها با هم ارتباط دارند و خویشاوند هستند. ولی رابطه ی اعضای خویشاوند نسبت بهم « دوری و نزدیکی» دارد. به عبارت دیگر میتوان گفت
"زبان تک و تنها و بی ارتباط با دیگر زبانها"یا به اصطلاح "ایزوله"وجود خارجی ندارد و نمی تواند وجود داشته باشد. اینجا وارد موضوع فیزیکی آواها ها و چگونگی رفتار موجودات نمی شویم که بحث دامنه داری ست و حیوانات و جامدات و گیاهان را نیز در بر میگیرد.
زبانهای انسانی را با توجه به مشخصات دوری و نزدیکی، به "خانواده ها ی مختلف"بخش میکنند. مثلاً زبان ترکمنی را با زبان ترکی آذربایجان در یک خانواده قرار میدهند ، چون آواها، کلمات ، معانی، دستور زبان، منظور ها، حساب-کتاب کردنها ( نگرش ریاضی)، و نوع احساس و نگاه در رابطه با محیط، به اندازه ای بین دو زبان نزدیک اند که میتوانیم آنها را "اعضای یک خانواده"حساب کنیم. همینطور است در مورد دیگر زبان های هم خانواده. گروه ها و خانواده های غیر نزدیک را هم در دسته های جداگانه قرار میدهند. 
"رابطه و پیوند و خویشی"دو زبان یک "ارتباط نسبی"ست و نه مطلق. قرار دادی ست. با موافقان و مخالفان چگونگی آن، و این هم طبیعی ست. اما در مشخصات عمومی معمولاً اهل علم توافق کلی دارند. مگر اینکه اکثریت آنان "اسیر ایده لوژیها و بازیهای سیاسی"شوند. که پیش میاید.

از هنگامی که ارتباط و پیوند بین زبانها به خصوص زبان سومری و ترکی مطرح شده متاسفانه  بخشی از اهل علم اسیر نگاه سیاسی به مسئله شده اند. چون"ناسیونالیست ها"ی  یک طرف، آن پیوند را رد کردند و برعکس، طرف دیگر بر وجود آن تأکید نمودند. عملاً پژوهش عملی روی موضوع پیوند، قربانی برخورد نادرست ناسیونالیستها شد. برای خاتمه دادن به ماجرا به اصطلاح راه حل « تئوری زبانهای ایزوله» را پیش کشیدند. ماهیت این تئوری آن است که میگوید:
"جناب در مورد فلان زبان پژوهش نکن، چون ما آنرا "ایزوله"، تک و تنها، بدون خانواده، بدون خویشاوند، نامیده ایم". معنی این تئوری عملاً یعنی « تحقیق ممنوع".
که چیزی ضد علمی و قرون وسطی یی و کلیسایی ست. در واقع یک طرف ناسیونالیست ها، از ترس ناسیونالیست های دیگر، "پژوهش را ممنوع"کرده اند. و کار علمی قربانی این بازیهای سیاسی شده است. 

از انقلاب مشروطیت تاکنون، به خاطر تعصبات ناسیونالیستی حاکم برفرهنگ رسمی، وقتی موضوع زبان شناسی سومری مطرح میشود، در کنار دولتها، حتی کسانی از اهل "فرهنگ"نیز این عرصه پژوهش را برای علاقمندان تنگ میکنند. ولی علی رغم  واکنش های متعصبانه، کارتحقیق پیش رفته و میرود. پژوهشِ ارتباط و پیوند زبانها، مانند دیگر رشته های علمی، ارزش خاص خود را دارد، که در خدمت آگاهی بشر از چگونگی سیر تکاملی اشتراکات و تفاوتها، و ارتباط و نزدیکی و دگرگونی زبانهاست. 
و در نهایت به درک متقابل انسانها و زیبایی زندگی خدمت میکند. زبان سومری با ترکی پیوند داشته باشد یا نداشته باشد هیچ نفع و زیانی به مردمان خانواده ی ترکی زبان ندارد. گذشته  گذشته است، زندگی امروزی کیفیت حال را می طلبد.
با این همه روا نیست که پژوهشهای علمی قربانی دیدگاهها و بازیهای سیاسی شوند و مهر ورود ممنوع بخورند. تئوری زبانهای ایزوله، تابلوی ورود ممنوع ست و ضد علمی، و به غایت ناسیونالیستی. باید چنین تابلوهایی را از پیش پای علم برداشت.