در آسیب شناسی اعتراضات اخیر
"اعتراضات در ایران سرکوب شد."، "اعتراضات در ایران فروکش کرد."هر دو جملە خبری مذکور، بنوعی واقعیت موجود در جامعە ایران را نسبت بە امر اعتراضات اخیر نشان می دهند. در واقع می توان گفت کە این دو گزارە با هم واقعیت موجود در جامعە ایران را تصویر می کنند، و هر کدام بدون دیگری ناقص است.
گزارە اول حاکی از عامل یا ابزاری از بیرون است کە بر پدیدە اعتراض وارد می آید، و بعنوان یک واکنش در مقابل کنش اعتراض آن را از ادامە توان و راە خود باز می دارد. یعنی گزارە اول ناظر بر یک عامل بیرونی است.
اما گزارە دوم حاکی از عامل یا ابزاری بیرونی نیست، بلکە ماهیت داخلی دارد. بە بیانی دیگر عاملی است کە از درون عمل می کند و آن هم فروکش کردن اعتراضات است بعلت عدم همراهی بخش مهمی از مردم.
اینکە چرا این بخش از مردم در اعتراضات شرکت نکردند، می تواند جای بحث و تفحص باشد. از جملە می توان بە این امر اشارە کرد کە علیرغم شکاف عمیق میان دولت و ملت در ایران، اما این شکاف آنچنان عمیق و وسیع نشدە است کە بتواند لایەهای فراوانتری را بە امر مبارزە خیابانی و یا حضور در خیابان جلب کند. یا می توان گفت کە بخش مهمی از مردم ایران از فرارویدن اعتراضات بە خشونت پرهیز می کنند، یا اینکە بعلت تحریمها و تهدیدهای خارجی کە کشور را تهدید می کنند این بخش از مردم دست بە عصا راە می روند. و البتە دلایل دیگر،... اما بهرحال بخش قابل توجهی شرکت نکردند و همین یکی از عوامل مهم امکان سرکوب و فروکش اعتراضات را فراهم ساخت.
تجربە اعتراضات اخیر بخوبی نشان می دهد (شاید اعتراضات دی ماە ٩٦ را می توان نقطە شروع آن ارزیابی کرد)، کە بخشی از جامعە ایران بشدت مستعد حضور خیابانی است و از قدرت تعرضی و سیال بودن خوبی بگاە حضور جمعی خود برخوردار است. این بخش کە ریشە در جمعیت جوان کشور دارد هنوز نتوانستە بە لایەهای میان شهری و بە بیانی دیگر طبقە متوسط خود را وصل کند و یا حتی با خود، طبقە کارگر ایران را همراە سازد؛ طبقە کارگری کە بشدت درگیر مبارزە صنفی و سندیکائی است و هنوز نتوانستە بە شیوە جدی در شکل سیاسی مبارزە خود را سازمان دهد. جدائی این جوانان از بخش لایەهای میانی جامعە و طبقە کارگر، از توان رزمی آنان می کاهد و امکان سرکوب آنان را بیشتر فراهم می کند.
با این حساب می توان از دو نوع مردم سخن گفت: مردم فعال و مردم منفعل و پاسیف (البتە اگر پایە اجتماعی خود نظام را در نظر نیاوریم کە بهرحال درصدی از جمعیت ایران را تشکیل می دهند). مردم فعال بە خیابان می آیند و هزینە می دهند، اما مردم منفعل کە ناراضی هم هستند این شکل را نمی پذیرند و یا لااقل در شرایط کنونی از آن ابا دارند.
البتە شکاف در نیروهای حاکم و در میان نیروهای نظامی و انتظامی عامل مهمی در جلب مشارکت بخش منفعل مردم در حضور خیابانی است. پدیدەای کە بەگاە انتخابات ها در ایران و یا حضور اصلاح طلبی خود را نشان می دهد، اما در چنین اعتراضاتی نە.
البتە اصلاح طلبان و حتی نیروهای اعتدالگرای درون و پیرامون حاکمیت بارها از لزوم حق اعتراض و اختصاص دادن جایگاهی برای ابراز اعتراض گفتەاند، اما این نیروها (بویژە اصلاح طلبان) آنگاە کە حضور در خیابان بە شکل کنونی مطرح است یا در مورد آن سکوت می کنند، یا تلاش می کنند با تحلیل و برجستە کردن آن، بیت رهبری و هستە اصلی قدرت را بە عقب نشینی وادارند، و یا بخشی از آنان با حاکمیت یک دست و یک صدا می شوند.
بە بیانی دیگر اعتراضات در فرم چند روز اخیر و یا در فرم دی ماە ٩٦، هیچگاە نتوانستە نە اصلاح طلبان را بخود جلب کند و نە باعث ریزش در حاکمیت و انشقاق در صفوف آنها شود، برعکس حتی باعث انسجام درونی آنها هم شدەاست.
حال این سئوال مطرح است جنبشی کە نتواند در صفوف مقابل خود انشقاق ایجاد کند در واقع با یک مشکل بسیار جدی مواجە است، زیرا شرط پیشرفت جنبش و اعتراضات از جملە بە توانائی شکاف انداختن آن در صفوف حاکمیت و نیروهای درون و پیرامون آن بستگی دارد.
بە نظر می رسد اعتراضات دی ماە ٩٦ و آبان ٩٨، بدون بازخوانی و آسیب شناسی این ضعف با مشکل جدی روبرو است.
پس برای پیشرفت در روندها، دو سئوال اساسی مطرح است "چگونە می توان نیروهای میانە جامعە و طبقە کارگر اکونومیست را برای حضور در خیابان بخود جلب کرد؟"و "چگونە می توان در نیروهای حاکم و پیرامون حاکمیت شکاف انداخت و بخشی از آنان را یا منفعل و یا بخود جلب نمود؟"
بدون چنین جوابی، بفرض خیزشی دیگر، ما بە احتمال قوی با شکستی دوبارە روبرو خواهیم بود.