باتلاق اطلاعات: رسانه‌های نیابتی کرملین چه گونه کار می‌کنند؟
پس از ماه‌ها مجادله بر سر سهم منصفانه کرملین از مهملات آنلاین در مورد همه‌گیری کووید-۱۹، این گزارش که توسط اعضای دپارتمان «مرکز مشارکت جهانی» تدوین شده، یکی از مفیدترین تجزیه و تحلیل‌ها و طبقه‌بندی‌ها در این باره است.
این مقاله به طور خلاصه می‌گوید: «اکوسیستم ضداطلاعات و تبلیغات سیاسی روسیه، مجموعه‌ای از کانال‌ها و شبکه‌های ارتباطی رسمی، نیابتی و یا غیرقابل تفسیر است که روسیه برای ایجاد و تقویت روایت‌های دروغین استفاده می‌کند.»
این گزارش هم‌چنین تعداد انگشت‌شماری از وب‌سایت‌ها را متهم می‌کند که برخلاف ظاهر- و شاید هدف- بیرونی مستقل، به صورت نیابتی برای دولت روسیه عمل می‌کنند.
این گزارش می‌گوید پنج رکن ضد اطلاعات و تبلیغات سیاسی در روسیه و مرتبط با کرمیلین وجود دارد و در تعریف کلی کارکرد آن می‌نویسد: «آن‌ها در جهت بی‌ثبات کردن دموکراسی‌ها و تضعیف رقبا و دشمنان شناخته شده تلاش می‌کنند.»
۵رکن اکوسیستم ضداطلاعات روسیه چه هستند؟
این گزارش درباره هریک از این پنج رکن یا لایه اطلاعاتی، توضیحاتی ارایه کرده است:
ارتباطات رسمی دولتی: بدیهی‌ترین و مرتبط‌‌‌ترین منابع به دولت روسیه، خود دولت است. این منابع شامل بیانیه‌های کرملین، وزارت‌خانه‌ها و سفارت‌خانه‌های آن، پست‌های حساب‌های رسمی دولت روسیه در شبکه‌های اجتماعی و اظهارات و نقل‌قول‌ها از سوی مقامات روسیه هستند.
پیام‌رسان‌های بین‌المللی با بودجه دولتی: این رسانه‌ها مستقیم و آشکارا توسط کرملین از نظر مالی تامین می‌شوند و هم مخاطبان داخلی روسی و هم رسانه‌های خارجی را مورد هدف قرار می‌دهند که معروف‌ترین آن‌ها، «روسیه امروز» (RT) و «اسپوتنیک» هستند.
منابع نیابتی: رسانه‌های خبری و تحلیلی ثالث تحت عنوان رسانه‌های مستقل با جغرافیا و مخاطبان مورد هدف خود، ضداطلاعات و تبلیغات سیاسی روسیه را تکثیر می‌کنند و ارتباط مستقیم کمتری با دولت این کشور دارند.
ساختن اسلحه از شبکه‌های اجتماعی: استفاده از کمپین‌های شبکه‌های اجتماعی، از جمله حساب‌های «بات» برای نفوذ و تاثیرگذاری بر گفت وگوهای داخلی و خارجی دیگر کشورها. این موضوع شامل تلاش برای اعمال نفوذ در انتخابات، تشدید اعتراضات، طغیان‌ها و اختلافات مدنی در کشورهای خارجی است.
فعال‌سازی سایبری ضداطلاعات: شامل تاکتیک‌های «هک و انتشار» است مانند مواردی که قبل از انتخابات ریاست جمهوری امریکا در سال ۲۰۱۶ دیده شد، حملات سایبری، استفاده از وب‌سایت‌های شبیه‌سازی شده برای اهداف جاسوسی سایبری و جعل اسناد مانند تصاویر جعلی ماهواره‌ای.
منابع نیابتی چه کسانی هستند؟
منابع نیابتی، رسانه‌هایی هستند که خود را مستقل معرفی می‌کنند اما اساسا ضداطلاعات و تبلیغات سیاسی روسیه را تقویت می‌کنند. آن‌ها اغلب بی‌پرده محتوا را مستقیم از کانال‌هایی مانند روسیه امروز و اسپوتنیک برمی دارند و نویسندگان و دانشگاهیانی را به کار می‌گیرند که همان روایت‌ها را با چرخش مختص به خود، به تناسب مخاطب مورد هدف تکرار کنند.
بدیهی است که برخی از این رسانه‌های نیابتی از رابطه نزدیک خود با کرملین سود می‌برند؛ از جمله از بودجه دولتی روسیه بهره‌مند می‌شوند. قابل توجه‌ترین مورد در میان آن‌ها که در این گزارش به آن اشاره شده، بنیاد فرهنگ استراتژیک است.
این بنیاد یک نشریه آنلاین تحت هدایت سرویس اطلاعات خارجی روسیه است و روابط تنگاتنگی با وزارت خارجه دارد. در وبسایت این نشریه هیچ اشاره‌ای به این ارتباط نشده است. رییس این بنیاد، «یوری پروفوکیف»، رهبر سابق «حزب مسکو» و یک «پلیتبوروی» (بدنه مرکزی سیاست‌گذاری و رهبری حزب کمونیست) اتحاد جماهیر شوروی است.
این نشریه که مخاطبان غربی را هدف قرار داده، اغلب بستری برای تئوری‌پردازان «توطئه غربی» است که دیدگاه آن‌ها هم‌راستا با کرملین است. در حالی که در ظاهر به نظر می‌رسد صدای اصیل مخاطبان غربی مورد هدف خود است.
«کیتهون»، یک اندیشکده مستقر در مسکو نیز که عمده مخاطبان هدفش اروپایی هستند، توسط یک گروه طرف‌دار «پوتین» به نام «کنستانتین مالوفایوف» تاسیس شد. مالوفایوف مالک تلویزیون طرف‌دار کرملین، «تزارگراد» است که خود را «صدای اکثریت ارتدوکس روسیه» می‌نامد و در سال ۲۰۱۴ از سوی امریکا و اتحادیه اروپا برای تامین بودجه نیروهای روسیه در اوکراین تحریم شد.
هیات نظارت بر کیتهون شامل چند فرد در ارتباط با دولت روسیه و یا سرویس‌های اطلاعاتی روسیه است و به طور مشابه، گزارش‌هایی که «زهرآگین» خوانده می‌شوند را بر ضد تبلیغات سیاسی غرب به پنج زبان منتشر می‌کند.
کیتهون ادعاهایی مانند «ایالت متحده امریکا ویروس کرونا را در سال ۲۰۱۵ به وجود آورد»، «پاپ فرانسیس خدمت‌گزار جورج سوروس است» و «آتش‌سوزی در نوتردام یک آیین شیطانی بود» را ترویج می‌دهد.
محققان می‌گویند برخی از رسانه‌ها تلاش می‌کنند پوشش عدم وابستگی را حفظ کنند اما در نهایت هدفی جز اشاعه محتوای طرف‌داری از کرملین ندارند؛ مانند «نیوز فرات»، یک شبکه مستقر در کریمه با هدف ارایه یک منبع جایگزین اطلاعات برای مخاطبان غربی که اغلب بر پشتیبانی از نیروهای مورد حمایت روسیه در اوکراین متمرکز است.
نیوز فرانت هم‌چنین بسیاری از ظالمانه‌ترین تئوری‌های توطئه در مورد کووید-۱۹ را بازنشر کرده است. هنگامی که کانال یوتیوبِ این شبکه در ماه می و به دنبالش، حساب توییتری آن حذف شد، وزارت امور خارجه روسیه با صدور بیانیه‌ای این تصمیم را محکوم کرد.
به گفته کارشناسان، وبسایتی دیگر به نام Geopolitica.ru، به طور موثر به عنوان یک بستر برای ملی‌گرایان افراطی روس عمل می‌کند و بسیاری از تئوری‌های توطئه مشابه که به لطف روسیه امروز و اسپوتنیک، به انگلیسی، روسی، اسپانیایی، ایتالیایی، صربستانی، فرانسوی، لهستانی، عربی و اردو فراگیر شده‌اند را بازنشر می‌دهد. بهترین نمونه برای توضیح عدم استقلال این سایت، انتشار ۲۱ مقاله نوشته شده با نام آدام آبرومیت است؛ یک شخصیت جعلی که توسط فیس‌بوک، به اداره اصلی اطلاعات روسیه منتسب شده است.
به گفته محققان، بسیاری از وب‌سایت‌هایی که در این مقاله نام برده شده، سبک و شیوه نوشتن و مدیران خود را در طول سالیان با یک‌دیگر به اشتراک گذاشته‌اند و به طور منظم مطالب هم‌دیگر را بازنشر می‌کنند. از طرف دیگر، ارتباطات رسمی دولت روسیه و رسانه‌های مورد حمایت دولت، ایده یک اکوسیستم را به ذهن متبادر می‌کنند. متاسفانه فهرست وزارت امور خارجه امریکا جامع نیست.
یک رویکرد، پیام‌های مختلف
گزارش وزارت امور خارجه امریکا تایید می‌کند که یکنواختی پیام برای اکوسیستم ضداطلاعات روسیه مهم نیست بلکه به نظر می‌رسد هدف آن‌ها، درهم‌برهمی و ناسازگاری اطلاعات است.
این گزارش بیان می‌کند: «درگیری همیشگی در محیط اطلاعاتی روسیه به این معنا است که مقامات و رسانه‌های دولتی از اتفاقات مختلف روایت جعلی می‌سازند و رسانه‌های تا حدودی مستقل موضع متفاوت خود را در مورد همان روایت‌های جعلی اتخاذ می‌کنند. رویکرد اکوسیستم متناسب با این پویایی است، زیرا نیاز به هماهنگی میان ارکان مختلف ندارد. با افزایش هم‌زمان نسخه‌های مختلف از یک داستان ارایه شده، این بازیگران (مقامات و رسانه‌های دولتی)، فضای خبری و اطلاعاتی را گنگ‌آلود می‌کنند تا کسانی که سعی می‌کنند حقیقت را بفهمند، دچار اشتباه کنند.»