حمله هوایی اسرائیل به بندر لاذقیه و انهدام کانتینرهای تخلیه شده از کشتی باری ایران

در ساعت ۱:۲۳ بامداد سه‌شنبه، ۱۶ آذر ۱۴۰۰، شلیک موشک‌های کروز دلیله از جنگنده‌های ضربتی اف-۱۶ آی سوفای نیروی هوایی اسرائیل، انهدام شماری کانتینر در بندر لاذقیه سوریه را در پی داشت. سامانه‌های موشکی نیروی پدافند هوایی ارتش عربی سوریه تلاش کردند با شلیک شماری از موشک‌های زمین به هوا این موشک‌های کروز را منهدم کنند اما موفق نشدند.

کانتینرهای مورد هدف روز دوشنبه از کشتی باری ایرانی آرتاباز به طول ۲۰۷.۵ متر تخلیه شده بودند. تصاویر و فیلم‌های منتشر شده از این حمله هوایی بروز چندین انفجار ثانویه و آتش‌سوزی شدید در نتیجه انهدام دست‌کم یکی از این کانتینرها را نشان می‌دهد که از وجود مواد منفجره درون آن حکایت دارد. با وجود این، رسانه‌های سوری با نمایش بسته‌های ۱۰ کیلوگرمی برنج البرز در یکی از کانتینرهای مجاور، چنین نشان دادند که عمده بار این کانتینرها موادغذایی بوده است.

این نخستین بار نیست که سپاه قدس از کشتی‌های تجاری برای ارسال تجهیزات نظامی شامل تسلیحات و مهمات و مواد اولیه ساخت موشک و راکت به سوریه استفاده می‌کند. نیروی هوایی اسرائیل در گذشته هم تلاش کرده بود این تسلیحات ارسالی از ایران را هدف قرار دهد.  به عنوان مثال، در ۲۱ اسفند ۱۳۹۹، یک پهپاد رزمی نیروی هوایی اسرائیل چند کانتینر روی عرشه کشتی باری شهرکرد را با موشک هدف گرفت که البته چند روز پس از آن مشخص شد محموله داخل آن‌ها موادغذایی بوده است.

به نظر می‌رسد به علت محافظت نیروی دریایی روسیه از برخی از کشتی‌های تجاری ایرانی در شرق دریای مدیترانه و همچنین به علت خطر واکنش متقابل جمهوری اسلامی ایران به حملات هوایی به کشتی‌های تجاری‌ خود، نیروی هوایی اسرائیل کانتینرهای باری ایرانی حامل تسلیحات احتمالی را پس از تخلیه در بندر لاذقیه سوریه هدف قرار می‌دهد؛ امری که بدون هماهنگی با نیروی هوافضای روسیه ممکن نیست.

دلیل حمله هوایی اسرائیل به بندر لاذقیه چیست؟

جنگنده‌های اسرائیلی شرکت‌کننده در حمله هوایی بامداد سه‌شنبه به بندر لاذقیه دست‌کم ۱۰ موشک کروز دلیله شلیک کرده‌اند. اگر قیمت هر فروند موشک کروز دلیله را یک میلیون  دلار در نظر بگیریم، هزینه تسلیحات به کار رفته در این حمله دست‌کم ۱۰ میلیون دلار می‌شود. اما تصاویر و فیلم‌های منتشر شده از کانتینرهای مورد هدف نشان‌ می‌دهد که عمده  بار آن‌ها مواد غذایی بوده است. بنابراین به نظر می‌رسد عمده آن چیزی که در حمله هوایی اسرائیل منهدم شده، بسته‌های برنج ارسالی از ایران بوده است.

با این حال انهدام کانتینرهای موادغذایی ارسالی جمهوری اسلامی ایران در بندر لاذقیه می‌تواند در نتیجه دو امر باشد؛ نخست قدرت‌نمایی اسرائیل و هشدار نیروی دفاعی آن به جمهوری اسلامی ایران که در صورت ارسال تسلیحات از طریق دریایی نمی‌تواند آن‌ها را در بندر لاذقیه تخلیه کند. احتمال دوم نیز ارائه اطلاعات غلط در رابطه با نوع بار این کانتینرها است و ممکن است نیروهای اطلاعاتی اسرائیلی تصور کرده باشند تمامی کانتینرهای هدف گرفته شده حامل تسلیحات و مهمات بوده‌اند.

حمله هوایی به بندر لاذقیه بدون همکاری روسیه ممکن نبود

بندر لاذقیه از مهم‌ترین مبادی ورود کالا به سوریه و یکی از دو بندر اصلی این کشور است. به همین دلیل بسیاری از کشتی‌های تجاری حامل کالا از ایران و روسیه در این بندر پهلو می‌گیرند و نیروی هوافضای روسیه هم در کنار نیروی پدافند هوایی ارتش عربی سوریه وظیفه محافظت از آن‌ها را بر عهده دارد. روس‌ها این ماموریت را با استفاده از یکی از دو سامانه پدافند موشکی برد بلند اس-۴۰۰ خود در سوریه انجام می‌دهند.

پایگاه هوایی حمیمیم، مهم‌ترین پایگاه نظامی مورداستفاده روسیه در سوریه، در ۱۵ کیلومتری جنوب شرق لاذقیه واقع است. نیروی هوافضای روسیه برای محافظت از این پایگاه هوایی در برابر حملات هوایی از سه سامانه پدافندی بهره می‌برد.

 سامانه نخست پنتسیر اِس۲ است که از دیرباز در این پایگاه حضور داشته است و وظیفه مقابله با خطر اهداف پرنده در ارتفاع پست را بر عهده دارد؛ اهدافی اعم از موشک‌های کروز، پهپادها و هواگردهایی چون هلی‌کوپتر و هواپیما.

عملکرد ضعیف پانتسیر در محافظت از این پایگاه در برابر حملات پهپادی گروه‌های افراط‌گرای اسلامی وابسته به ترکیه در سال ۱۳۹۶ و ۱۳۹۷ سبب شد دست‌کم دو سامانه پدافندی تور اِم۲ از روسیه به این پایگاه ارسال شود تا به سامانه‌های پانتسیر اِس۲ در محافظت از پایگاه هوایی حمیمیم در برابر اهداف پرنده پرواز کننده در ارتفاع پست کمک‌ کنند.

مهم‌ترین سامانه پدافندی محافظت‌کننده از پایگاه هوایی حمیمیم یک آتشبار اس-۴۰۰ مجهز به چهار پرتابگر چهارتایی موشک زمین‌به‌هوا است. سامانه‌های اس-۴۰۰ از پنج نوع موشک زمین‌به‌هوا استفاده می‌کنند. کوتاه بردترین آن‌ها حداکثر ۴۰ کیلومتر و دوربردترینشان ۴۰۰ کیلومتر برد دارد. برخی از آن‌ها برای انهدام اهداف مانورپذیر و پروازی در ارتفاع پست و شماری دیگر برای انهدام اهداف مانورناپذیر در ارتفاع بالا  کاربرد دارند. شماری می‌توانند پهپادها و موشک‌های کروز و بمب‌های هدایت‌شونده را منهدم کنند و شماری هواپیماهای جنگنده را سرنگون می‌کنند.

به نظر می‌رسد نیروهای نظامی روسیه پرتابگرهای موشک‌های آتشبار اس-۴۰۰ خود در حمیمیم را با دست‌کم دو نوع از این موشک‌ها تجهیز کرده است تا ضمن حفاظت از این پایگاه، از دو بندر لاذقیه و طرطوس نیز محافظت کند.

همانطور که در بالا ذکر شد، فاصله بندر لاذقیه تا پایگاه هوایی حمیمیم  تنها ۱۵ کیلومتر است؛ بنابراین در صورت فقدان هماهنگی میان نیروی هوایی اسرائیل و نیروی هوافضای روسیه، نه تنها موشک‌های کروز دلیله شلیکی جنگنده‌های اسرائیلی بلکه جنگنده‌های اف-۱۶آی غیررادارگریز حامل آن‌ها هم هدف موشک‌های زمین‌به‌هوای سامانه‌های پدافند موشکی روسیه در پایگاه هوایی حمیمیم قرار می‌گیرند؛ اما همچون گذشته، این سامانه‌ها با جنگنده‌های اسرائیلی درگیر نشدند که نشان‌دهنده هماهنگی کامل آن‌ها است.

تلاش بیهوده نیروی پدافند هوایی سوریه در مقابله با حمله هوایی

از شهر لاذقیه و بندر آن با سه سایت پدافند موشکی نیروی دفاع هوایی یا پدافند موشکی ارتش عربی سوریه محافظت می‌شود. علاوه بر این سایت‌ها، این نیرو شماری از سامانه‌های پدافند موشکی ارتفاع پست پانتسیر اِس۱ئی و پانتسیر اِس۲ئی خود را داخل این شهر یا نزدیکی آن مستقر کرده است. با وجود این، سامانه‌های یاد شده نتوانستند با حمله هوایی اسرائیل مقابله کنند و حداکثر توانستند نیمی از ۱۰ تا ۱۲ موشک کروز شلیک شده را منهدم کنند.

تصاویر ماهواره‌ای نشان‌دهنده وجود سه سایت پدافند موشکی فعال ارتش سوریه درون یا نزدیک شهر لاذقیه است. این دو سایت به ترتیب در مجاورت محله الیهودیه داخل شهر لاذقیه و همچنین روستای الصنوبر در شش کیلومتری جنوب شرق این شهر مجهز به سامانه پدافندی برد متوسط اس-۱۲۵پِچورا-اِم (S-124 Pechora-M) واقع‌اند. سایت محله الیهودیه سه پرتابگر دارد که هر کدام چهار موشک زمین به هوا دارند و سایت محله الصنوبر دارای سه پرتابگر هرکدام حامل دو موشک است.

نیروی پدافند هوایی ارتش عربی سوریه یک سایت مجهز به آتشبار بسیار قدیمی و فرسوده اس-۷۵ یا سام۲ در ۱۵ کیلومتری جنوب شرقی شهر دارد. این آتشبار که در مجاورت پایگاه هوایی الحمیمیم قرار گرفته، به شش موشک زمین‌به‌هوای آماده شلیک مجهز است. این موشک‌ها برای نبردهای امروزی کاربردی ندارند و تنها می‌توانند پهپادهای مانور ناپذیر و هواپیماهای سنگین وزن و عظیم‌الجثه محافظت نشده در ارتفاع متوسط و بالا را هدف قرار دهند.

لازم به ذکر است که شهر لاذقیه و بندر آن در محدوده برد یکی از دو سامانه پدافند موشکی برد بلند اس-۳۰۰ پی‌اِم-۲ (S-300PM-2) نیروی پدافند هوایی ارتش عربی سوریه است که بر فراز کوه‌های مصیاف قرار دارند. با پیشنهاد و مشورت نیروی هوافضای روسیه، ارتش سوریه از این سامانه‌ها هرگز علیه نیروی هوایی اسرائیل استفاده نکرده است و به نظر می‌رسد کاربرد آن‌ها تنها محافظت از حریم هوایی غرب و جنوب سوریه در برابر حملات هوایی دیگر کشورها چون ترکیه باشد. استفاده آن‌ها علیه نیروی هوایی اسرائیل می‌تواند انهدامشان را به همراه داشته باشد.

اگرچه در حمله بامداد سه‌شنبه نیروی هوایی اسرائیل به بندر لاذقیه، کانتینرهای تخلیه شده از کشتی آرتاباز حامل موادغذایی مثل برنج منهدم شدند، به نظر می‌رسد که دست‌کم یک کانتینر حامل تسلیحات هم در این حمله هوایی نابود شده است؛ امری که با کمک اطلاعات جمع‌آوری‌شده عوامل اطلاعاتی ارتش اسرائیل در لاذقیه  و همچنین اطلاعاتی که پهپادهای شناسایی نیروی هوایی اسرائیل در مسیر حرکت این کشتی از کانال سوئز به این بندر جمع کرده‌اند، ممکن شده است.

در این حمله، اگرچه کشتی تجاری آرتاباز آسیبی ندیده، ممکن است در روزهای آینده، سپاه قدس با حمله به کشتی‌های تجاری اسرائیلی یا وابسته به اسرائیل به آن پاسخ دهد.