اقتصادی شدن استخراج گاز شیل؛ عربستان رقیب تازه صادرکنندگان گاز
عربستان به‌عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده نفت در سال‌های اخیر توجه خاصی به افزایش نقش انرژی‌های تجدید‌پذیر در سبد انرژی خویش داشته است. ریاض برای تولید برق مجبور به بهره‌گیری از نفت است. افزایش مصرف نفت در نیروگاه‌ها نه‌تنها باعث افزایش آلودگی هوا در این کشور می‌شود بلکه باعث کاهش ظرفیت صادرات نفت نیز می‌گردد. کشف ذخایر عظیم گاز شیل در دهه قبل در عربستان این امیدواری را در دولتمردان ریاض به‌وجود آورد که عربستان در صورت فراهم کردن سرمایه و فناوری موردنیاز برای استخراج این منابع به صادرکننده گاز طبیعی و ال‌ان‌جی تبدیل خواهد شد. هم‌چنین استخراج منابع گاز شیل باعث افزایش ظرفیت صادرات نفت خام این کشور نیز خواهد شد، چراکه ریاض می‌تواند در نیروگاه‌های حرارتی از گاز طبیعی بهره گیرد.
میدان گازی جافوره
در فوریه سال گذشته، امین الناصر، مدیرعامل شرکت آرامکو، گفت که این شرکت در آستانه شروع عملیات استخراج منابع گاز شیل در این کشور است و این پروژه در صورت عملیاتی‌شدن به بزرگ‌ترین مورد استخراج گاز شیل در خارج از آمریکا تبدیل خواهد شد. گاز این میدان برای تامین گاز موردنیاز در داخل کشور و خاتمه دادن به سوزاندن نفت در نیروگاه‌ها، مورداستفاده قرار خواهد گرفت.
عربستان سال‌هاست که در مواقع لازم با افزایش و یا کاهش ظرفیت تولید نفت نقش مهمی در ایجاد ثبات در بازار نفت ایفا می‌کند. سیاست نفتی عربستان مانع مهمی در توسعه صنعت شیل آمریکا بوده است و حتی در زمان جنگ قیمت نفت در سال گذشته، کاهش قیمت نفت باعث شد تا برخی شرکت‌های شیل آمریکا ورشکست شوند و دولت ترامپ تلاش زیادی نمود تا ریاض و مسکو را به خاتمه جنگ قیمت نفت متقاعد سازد.
سال گذشته اعلام شد که آرامکو در نظر دارد در میدان گاز شیل جوفره ۱۱۰میلیارد دلار سرمایه‌گذاری کند و اگر این سرمایه‌گذاری در موعد مقرر به نتیجه برسد در افق سال ۲۰۳۰ عربستان پس از آمریکا و روسیه به سومین صادرکننده گاز طبیعی تبدیل خواهد شد. به‌طورکلی، تخمین زده می‌شود که ذخایر میدان گاز شیل جافوره حداقل ۲۰۰ تریلیون فوت مکعب باشد.
وسعت این میدان گازی در حدود ۱۷ هزار کیلومترمربع است. براساس برنامه زمان‌بندی‌شده انتظار می‌رود که تولید گاز طبیعی از این میدان در سال‌های ۲۰۲۴ و ۲۰۲۵ از حدود ۲۰۰ میلیون فوت مکعب در روز به حدود ۲.۲ میلیارد فوت مکعب در روز تا سال ۲۰۳۰ برسد. علاوه بر این پیش‌بینی می‌شود که هم‌زمان از این میدان ۱۳۰ هزار بشکه در روز اتان معادل ۴۰ درصد تولید کنونی این کشور و حدود ۶۳۰۰۰۰ بشکه در روز میعانات گازی تولید شود.
این محصولات در بخش پتروشیمی عربستان به‌کار گرفته خواهند شد. اولین قرارداد جدی برای استخراج گاز شیل از این میدان هفته پیش منعقد شد و قرار شد طبق این قرارداد ۱۰میلیارد دلار در میدان جافوره سرمایه‌گذاری شود، اما برای تکمیل همه فازهای این میدان در افق سال ۲۰۳۰ حداقل ۵۸ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری موردنیاز است.
یکی از مواردی که باعث می‌شود عملیات استخراج منابع شیل در اکثر کشورها با وقفه و مشکل روبرو شود، منابع مالی -فناوری پیشرفته و آب فراوان موردنیاز برای استخراج این منابع است. امین الناصر در فوریه سال گذشته در گفتگو با رویتزر ادعا کرده بود که آرامکو روشی ابداع کرده است تا آب دریا در عملیات فرکینگ به‌کار گرفته شود تا مسئله کمبود آب منابع گاز شیل عربستان احساس نشود.
سال گذشته اعلام شد که در فرایند توسعه و بهره‌برداری میدان گاز شیل جافوره شرکت‌های آمریکایی شلومبرگر- هالیبرتون و بیکر‌هیوز مشارکت خواهند کرد. قرار گرفتن میدان جافوره در نزدیکی خلیج فارس باعث خواهد شد تا آب دریا پس از تصفیه شدن به‌راحتی در فرایند حفاری به‌کار گرفته شود. این میدان در نزدیکی میدان عظیم نفتی غوار قرار گرفته است و آرامکو می‌تواند از زیرساخت این میدان در فرایند استخراج و پالایش منابع گاز شیل بهره گیرد.
اگر پروژه میدان گاز شیل جافوره به بهره‌برداری برسد، گاز طبیعی تولیدی از این میدان باعث خواهد شد تا میزان سوزاندن نفت مورداستفاده در تولید برق به‌طور متوسط ۸۰۰ هزار بشکه در روز کاهش یابد، این به معنای افزایش ظرفیت صدور نفت خام و کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای در راستای اهداف زیست‌محیطی توافق پاریس خواهد بود.
باید در نظر داشت که عربستان در نظر دارد در افق سال ۲۰۶۰ میزان انتشار دی‌اکسید کربن را به صفر برساند، این امر نیازمند افزایش سرمایه‌گذاری در بخش انرژی‌های تجدید پذیر- هیدروژن سبز – خودروهای الکتریکی و گاز طبیعی است که در همه این موارد ریاض نشان داده است از پتانسیل خوبی برخوردار است.
برخی کارشناسان معتقدند که عربستان کار آسانی برای دستیابی به اهداف زیست‌محیطی در افق سال ۲۰۶۰ پیش رو ندارد و برنامه این کشور هم برای تبدیل‌شدن به سومین تولیدکننده عمده گاز طبیعی در افق سال ۲۰۳۰ به‌راحتی میسر نخواهد بود.
آرامکو برای حل مسئله شوری آب دریا برای استفاده در بخش استخراج گاز شیل اقدام به برگزاری مناقصه بین‌المللی برای احداث تاسیسات آب‌شیرین‌کنی و نمک‌زدایی آب دریا نموده است. قبلا نیز آرامکو چنین مناقشه‌ای بزگرار کرده بود که کنسل گردید. ظرفیت تاسیسات آب‌شیرین‌کنی در مناقصه جدید در قیاس با مناقصه قبلی ۲۰ درصد کمتر خواهد بود. برخی کارشناسان معتقدند که با توجه به اختلاف عمق منابع گاز شیل جافوره در قیاس با عمق منابع گاز شیل آمریکا، هزینه استخراج منابع گاز شیل عربستان گران‌تر خواهد بود. ذخایر گاز شیل عربستان در عمق۲۷۰۰ تا ۳۷۰۰ متری زمین قرار‌گرفته، اما منابع گاز شیل آمریکا در عمق ۹۰۰ تا ۱۰۰۰متری زمین قرار گرفته است. البته با توجه به حجم اتان تولیدی و قیمت اتان تا حدی این اختلاف هزینه در تولید گاز شیل برطرف خواهد شد.
آمریکا برای ایجاد توازن در بازار نفت نیازمند همکاری عربستان و در کل اوپک پلاس است. پروسه گذار انرژی- انرژی‌های تجدید پذیر و منابع گاز شیل عربستان فرصت مناسبی برای افزایش همکاری ریاض و واشینگتن در سال‌های آینده است. فناوری شرکت‌های انرژی آمریکا می‌تواند نقش مهمی در دستیابی ریاض به اهداف خویش در بخش گاز شیل باشد.
طبیعی است که دستیابی آرامکو به همه اهداف اعلام‌شده درزمینه میزان و زمان استخراج منابع گاز شیل میدان جافوره با چالش‌های زیادی روبرو خواهد بود، اما اراده ریاض برای تنوع‌بخشی به منابع انرژی و تنوع‌بخشی به منابع اقتصادی و زنجیره ارزش‌افزوده باعث خواهد شد تا عربستان شرایط لازم برای سرمایه‌گذاری شرکت‌های خارجی در فرایند استخراج منابع گاز شیل و هم‌چنین پروژه‌های آب‌شیرین‌کنی فراهم نماید.
اگر ظرفیت اولیه تولید گاز طبیعی عربستان هم عملیاتی نشود، اما بازهم به‌طورقطع با کاهش نفت مصرفی در نیروگاه‌ها هم سهم صادرات نفت خام افزایش خواهد یافت و هم میزان آلودگی زیست‌محیطی کم می‌شود. در برنامه ۱۰ساله انتظار می‌رود عربستان به‌تدریج به صادرکننده عمده گاز طبیعی و ال‌ان‌جی در منطقه تبدیل شود.
با اقتصادی‌تر شدن استخراج منابع گاز شیل عربستان این کشور در دهه آینده پتانسیل زیادی برای ایفای نقش در بازار جهانی گاز دارا خواهد بود و می‌تواند به رقیب آمریکا، روسیه و قطر در بازار گاز طبیعی تبدیل شود. دینامیک‌های بازار انرژی در همه ابعاد در حال تغییر است و به‌نظر می‌رسد ریاض سناریوهای مختلفی برای روبرو شدن و مدیریت تغییرات آینده در بازار انرژی و پروسه گذار انرژی تهیه کرده است.