نقش محوری گاز اسرائیل در رقابت‌های ژئوپلیتیک خاورمیانه
عبدالرحمن الراشد
قرار است دولت ترکیه ماه آینده میزبان رئیس‌جمهوری اسرائیل باشد. آنکارا قصد دارد در جریان این دیدار رئیس‌جمهوری اسرائیل را متقاعد کند تا خط لوله گاز اسرائیل به‌جای عبور از طریق دریا به یونان، از طریق خاک ترکیه به اروپا امتداد یابد. این در حالی است که چندی قبل و به دنبال طرح توسعه خط لوله صلح، (خط لوله گاز عرب یا خط لوله گاز مصر)، منطقه در آستانه یک تحول سیاسی و اقتصادی مهمی قرار داشت و روزنامه الشرق الاوسط در آن زمان جزئیات این طرح را منتشر کرد.
بر اساس این طرح، قرار بود گاز اسرائیل از سواحل عسقلان به مصر منتقل شود و از آنجا به اردن، سوریه و لبنان امتداد یابد. اکنون به نظر می‌رسد که با ورود اسحاق هرتزوگ، رئیس‌جمهوری اسرائیل به آنکارا در ماه آینده، این خط لوله گاز به سمت استانبول گسترش پیدا خواهد کرد.
البته در حال حاضر، گاز یک سلاح ژئوپلیتیک و حیاتی محسوب می‌شود که اهمیت آن فراتر از استفاده در سامانه‌های گرمایشی یا پخت‌وپز است. در سال‌های گذشته، واشینگتن با آلمان و سایر کشورهای اتحادیه اروپا درباره قرارداد گازی با روسیه مخالفت کرد.
اکنون که ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه، ۱۰۰ هزار سرباز را در مرز اوکراین مستقر کرده است و تهدید به حمله به آن کشور می‌کند، کشورهای اروپایی درحالی‌که قادر به جلوگیری از تهاجم روسیه به اوکراین نیستند، باید هزینه سنگینی را بپردازند، زیرا قیمت گاز برای مصرف‌کنندگان اروپایی ۱۹۳ درصد افزایش یافته است. به همین دلیل، جو بایدن، رئیس‌جمهوری ایالات‌متحده سعی دارد سلاح اصلی پوتین یعنی خط لوله گاز نورد استریم که منبع تامین گاز حدود ۲۰۰ میلیون اروپایی یا نیمی از جمعیت اتحادیه اروپا به شمار می‌رود را از کار بیندازد.
از سوی دیگر، قطر یکی از تامین‌کنندگان مهم گاز در جهان است و در بحبوحه این بحران، واشینگتن آماده است درازای تامین گاز اروپا، نقش قطر را در معاملات بین‌المللی برجسته کند. بااین‌حال، طرح پیشنهادی واشینگتن برای قطر یک گام مهم اما درعین‌حال چالش‌برانگیز است، زیرا چنین اقدامی ممکن است قطر را در خط مقدم جنگ سرد بین روسیه و آمریکا قرار دهد، به‌ویژه این‌که روس‌ها صادرات گاز را یک مسئله کاملا راهبردی برای خود می‌دانند.
در همین حال، اسرائیل نیز به دنبال کشف منابع گازی بیش از نیاز داخلی، درصدد استفاده از گاز در عرصه رقابت‌های ژئوپلیتیک برآمده است. اسرائیل که در گذشته با کمبود گاز مواجه بود با کشف مقادیر فراوان گاز تصمیم گرفته است حدود ۴۰ درصد گاز خود را به‌گونه‌ای برای صادرات خارجی اختصاص دهد که در تحقق منافع سیاسی آن نیز نقش ایفا کند.
به‌رغم آنچه در پارلمان اردن و در رسانه‌های سوریه علیه گاز اسرائیل گفته می‌شود، مردم در اردن، سوریه و لبنان از گاز اسرائیل برای گرمایش و پخت‌وپز استفاده می‌کنند، علاوه بر این‌که شهروندان لبنان به دلیل کمبود برق، نیاز شدیدی به گاز اسرائیل دارند. درواقع، ملت‌های یادشده گزینه دیگری پیش رو ندارند و البته ایجاب می‌کند که کشورهای منطقه با وجود اختلاف‌نظرهایی که دارند، برای رفع نیازهای شهروندان خود به همکاری‌های منطقه‌ای ادامه دهند.
نیروگاه برق غزه، گاز را از شرکت برق اسرائیل وارد می‌کند و سایر مواد سوخت موردنیاز نوار غزه از کرانه باختری تامین می‌شود که منبع اصلی آن اسرائیل است. درحالی‌که رهبران سیاسی از تلاش برای دستیابی به تفاهم و همسویی که درد و رنج مردم را کاهش دهد، امتناع می‌ورزند، میدان گازی سواحل غزه از ۲۰ سال پیش همچنان دست‌نخورده باقی‌مانده است و برای اکتشاف و استخراج آن هیچ توافقی صورت نمی‌گیرد. البته لبنان نیز در زمینه استفاده از منابع انرژی با همین شرایط دشوار روبه‌رو است.
بااین‌حال، به نظر می‌رسد که ترکیه ترجیح می‌دهد با اسرائیل رابطه‌ای دوستانه‌ای برقرار کند و با موافقت به عبور خط لوله گاز اسرائیل از قلمرو ترکیه به سمت اروپا نقش تاثیرگذاری با کشورهای اروپایی داشته باشد و از میزان آسیب‌های ناشی از سیاست‌های قبلی‌اش در قبال اروپا بکاهد.
علاوه بر آن، ترکیه در تلاش برای فعال‌سازی دوباره روابط نظامی و اقتصادی با اسرائیل است، زیرا آنکارا با گذشت زمان به این واقعیت پی برده است که در طول سال‌های تنش با اسرائیل، همه قراردادها به حریف یونانی‌اش واگذار شده است. این در حالی است که امارات متحده عربی نیز مجوزهای صنایع نظامی و فناوری بسیاری از اسرائیل به دست آورده است که در گذشته ترکیه و کشورهای دیگر از آن‌ها بهره می‌بردند.
برگرفته از روزنامه الشرق الاوسط