مذاکرات وین و نقش سعید جلیلی در '۵ دقیقه آخر'

گفته می‌شود مذاکرات وین در "ایستگاه آخر"است یا به گفته نماینده روسیه "پنج دقیقه به خط پایان"فاصله دارد.

در گرماگرم این مذاکرات که فضای سیاسی و اقتصادی ایران گوش به سوت پایان این مذاکرات دارد، تک صداهایی در داخل ایران به گوش می‌رسد که همچنان مخالف روند مذاکرات وین هستند و در این "دقایق پایانی"هم "شرط"آمریکا را رد می‌کنند و هم هرگونه مذاکره و گفت‌وگو با این کشور.

سعید جلیلی مذاکره کننده ارشد پیشین هسته‌ای ایران سه شنبه شب در توئیتر بدون مقدمه و بدون اشاره به تیم مذاکره کننده ایران نوشت "اینکه رهبری در پایان دولت قبل گفتند این دولت (در مذاکره با آمریکا) مایه عبرت شد، یک راهنمایی دلسوزانه به همه بود".

آقای جلیلی نوشت آمریکا در موضع شکست است. او شرط گذاشتن آمریکا برای گفت‌وگو با ایران را "مضحک"دانست و شرایط آمریکا را با آلمان نازی در پایان جنگ جهانی دوم مقایسه کرد.

در حالی که به نظر می‌رسد حکومت ایران اراده کرده که تا با آمریکا به توافق برسد صدای "جلیلی‌ها"به کجا می‌رسد؟ آیا نشانه‌ای از اختلاف نظر در بین دست اندرکاران مذاکرات هسته‌ای است؟ و با توجه به دسترسی امثال آقای جلیلی به پشت پرده مذاکرات، آنها چقدر می‌توانند حکومت و به طور مشخص آیت‌الله علی خامنه‌ای را متقاعد کنند تا مانع از توافق‌ احتمالی شوند؟

سعید جلیلی کجای مذاکرات ایستاده؟

سعید جلیلی پس از انتخابات ریاست جمهوری به حاشیه رفته بود. با انتشار خبرهایی از پیشرفت مذاکرات وین، سکوت او به عنوان نماینده آیت‌الله خامنه‌ای در شورای عالی امنیت ملی به معنی رضایت از مذاکرات تلقی می‌شد تا اینکه رسانه‌های ایران از نامه‌نگاری مفصل او به رهبر جمهوری اسلامی خبر دادند.

در دوازدهم بهمن‌ماه سخنگوی وزارت خارجه ایران در پاسخ به سوالی درباره جزییات این نامه، آن را تکذیب نکرد و گفت: "جزییات نامه انتقادی سعید جلیلی در خصوص مذاکرات وین را از خود او بپرسید".

این گمانه‌زنی‌ها ادامه داشت تا در نوزدهم بهمن‌ماه که آقای جلیلی در حسینیه جماران درباره نامه "۲۰۰ صفحه‌ای"توضیح داد که نامه‌اش ۱۲۰ صفحه بوده و به شش ماه قبل، در دولت حسن روحانی برمی‌گردد و تاکید کرد که "همیشه مکاتباتی داشتم و وظیفه خود می دانم نظراتم را بیان کنم"و "البته این مسایل ارزش پرداختن ندارد".

آقای جلیلی در این سخنرانی سعی کرد با پرداختن به نامه قبلی به طور صریح به این سوال پاسخ ندهد که آیا نامه‌ جدیدی به رهبر جمهوری اسلامی نوشته یا نه.

امروز روزنامه شرق از قول یک "منبع آگاه"تاکید کرد که آقای جلیلی برای همین دور از مذاکرات نیز نامه نگاری کرده و همان نامه شش ماه پیش را با تغییراتی ارسال کرده و در "دولت ابراهیم رئیسی نیز دوباره بر مواضع خود تأکید کرده است".

آنچه روشن است آقای جلیلی و مخالفان برجام در دولت قبلی ترجیح می‌دادند که صدای مخالفت‌شان از طریق رسانه‌ها شنیده شود اما حالا با یکدستی که در حاکمیت پیدا شده تحت عنوان "وحدت و همدلی"، تمایل ندارند که چنین مخالفت‌های علنی شود.

از سوی دیگر آقای جلیلی هرگونه مذاکره با آمریکا را نوعی "سازش"تلقی می‌کند و مخالف جدی چنین مذاکراتی است و توئیت جدید او نشان می‌دهد که آمریکا را در جایگاه یک بازیگر شکست خورده همانند آلمان نازی می‌داند که نمی‌تواند "شرط"برای ایران بگذارد.

اگرچه هنوز محتوای مذاکرات روشن نیست اما احتمالا در این مذاکرات آمریکایی‌ها برای ایران شرط یا شروطی گذاشته‌اند که باعث اختلاف نظر بین‌ مقام‌های درگیر پرونده هسته‌ای ایران شده است چنانکه امروز نیز علی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی در توئیتی آمریکا را "هفت تیرکش"خطاب کرد که مجبور شده پای میز مذاکره بیاید و ایران را ملتی "شکست ناپذیر"دانست.

با وجود این احتمالات، به نظر می‌رسد تا کنون مذاکرات وین، براساس دیدگاه‌های کسانی مانند آقای جلیلی پیش رفته و بالا بردن غنی سازی تا ۶۰ درصد و اجتناب از مذاکره رو در رو با آمریکا به عنوان یک اقدام"تنبیهی"، می‌تواند برگرفته از همین نظرات و دیدگاه‌ها باشد.

تاکید دولت سیزدهم به گسترش روابط با کشورهای‌ همسایه و نزدیکی با دولت‌هایی که با تحریم آمریکا مواجه‌اند از همین ایده‌های آقای جلیلی است که در دوران انتخابات ریاست جمهوی مطرح می‌کرد و خواستار تشکیل "باشگاه تحریمی‌ها"شده بود و آن را "یک راهکار خلاقانه برای مقابله با تحریم‌های آمریکا"می‌دانست و براین باور بود که وقتی "۲۰۰ واحد سیاسی در دنیا وجود دارد چرا باید معطل ۵ کشور ماند".

وزن جلیلی در مذاکرات

درباره مذاکره مستقیم با آمریکا، دبیر شورای عالی امنیت ملی و وزیر خارجه ایران در هفته‌های گذشته‌ ابتدا از احتمال آن سخن گفتند و سپس با فشارهای پیدا و پنهان محافل و رسانه‌هایی مانند روزنامه کیهان مجبور به عقب نشینی شدند و اعلام کردند ایالات متحده، کشوری "غیرقابل اعتماد"است. توئیت امروز علی شمخانی نشان می‌دهد که او موضع سخت‌تری نسبت به هفته‌های گذشته درباره آمریکا پیدا کرده است یا لااقل نقش پلیس بد را در این میان بازی می‌کند.

با وجود چنین واکنش‌های تندی علیه آمریکا، روز گذشته اسماعیل کوثری عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی در مصاحبه با سایت "عصر ایران"گفت "زمانی که تحریم ها لغو شود احتمال مذاکره با آمریکا را می‌دهیم چراکه آنها دچار مشکل شده اند و چیزی نیست که پنهان باشد و آنها باید دنبال ما حالا حالاها بدوند".

پیشتر نیز یک عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس از قول وزیر خارجه گفته بود: تیم مذاکره کننده ایران اجازه مذاکره مستقیم با آمریکا را دارند و مسئولان دست‌اندرکار هسته‌ای براین باورند که ایران می‌تواند با دست پر از مذاکرات وین بیرون بیاید اما برسر کم و کیف دست‌آوردهای این مذاکرات و رو در رو نشستن با آمریکا اختلاف نظر دارند.

کسانی مانند آقای جلیلی همچنان معتقدند که می‌توان آمریکا را مجبور به عقب نشینی بیشتر کرد و امتیازات بیشتری گرفت و ‌هیچ ضرب‌الاجلی وجود ندارد و اظهارات آمریکایی‌ها که می‌گویند ۲۰ روز یا چند هفته وقت داریم، بی اهمیت است.

در مقابل بخشی دیگر شرایط فعلی را برای رسیدن به توافق مناسب می‌دانند و احتمال می‌دهند نتیجه این فشارها به آمریکا ممکن است نتیجه عکس دهد و دولت بایدن نیز نتواند مخالفان توافق در آمریکا را متقاعد کند و راه برای برگشت او نیز سخت شود.

با توجه به اظهارات آیت‌الله خامنه‌ای در اول فروردین ماه امسال که گفته بود برای توافق عجله‌ای نداریم، وزنه کسانی مانند سعید جلیلی و حسین شریعتمداری از مشاوران رهبر جمهوری اسلامی که معتقدند آمریکا چاره‌ای جز مذاکره ندارد و "سقف زمانی"وجود ندارد، همچنان سنگین است و از نظر آنها ایران قادر است شروطی را که در آذرماه امسال برای شروع مذاکرات گذاشته از جمله برچیدن تحریم‌های مرتبط با برجام، راستی‌آزمایی و دادن ضمانت برای پایبندی طرفین به توافقنامه را تمام و کمال عملی کند.

جنگ اراده‌ها

امروز خبرگزاری دولتی ایرنا در گزارشی نوشت "مذاکرات وین به نقطه دشوار و پیچیده خود رسیده و جنگ اراده‌ها آغاز شده است"و از قول رئیس هیات روسی در مذاکرات وین نوشته یک سند نهایی ۲۰ صفحه‌ای در مورد احیای توافق در روی میز مذاکره آماده امضا شدن است.

در شرایطی که صحبت از مذاکرات پایانی و رسیدن به یک توافق است، بخشی از فعالان سیاسی و رسانه‌ای، انتشار توئیتی از سعید جلیلی درباره آمریکا و مقایسه با دوران آلمان نازی را به نوعی ضربه زدن به "اراده ایران"برای امضای توافق تلقی کردند.

عبدالرضا داوری از مشاورزان پیشین محمود احمدی‌نژاد در توئیتی نوشت "دیپلماسی جلیلی را باید در چارچوب یک درس سه واحدی، با عنوان «دیپلماسی بازنده»، در دانشکده‌های روابط بین‌الملل تدریس کنند."

او همچنین نوشت "سعید جلیلی، پرونده‌ هسته‌ای ایران را با کمتر از ۵۰ تحریم از علی لاریجانی تحویل گرفت و با بیش از ۵۰۰ تحریم به محمدجواد ظریف تحویل داد".

صادق اسماعیل‌زاده کارشناس ارتباطات در ئوئیتر نوشته "از وقتی فهمیدم سعید جلیلی با مذاکرات فعلی هم مخالفه،به مذاکرات امیدوار شدم".

او تمام مشکلات ایران را از همین نوع نگاه و تحلیل‌های آقای جلیلی می‌داند و خطاب به او نوشته: "ظاهرا کار از کار گذشته و به در و دیوار زدنتان فایده ای ندارد".

بسیج دانشجویی دانشگاه امیرکبیر روز گذشته نیز در توئیتربه سخنرانی ۱۹ بهمن ماه آقای جلیلی در حسینیه جماران اشاره کرد و از اینکه به سوال دانشجویان درباره مذاکرات وین پاسخ نداد و "سکوت"کرد، انتقاد تندی داشت و نوشت "برای بار چندم ثابت شد انسان تراز انقلاب در حوزه سیاسی نداریم".

محمد مهاجری فعال اصولگرا معتقد است"جلیلی را جدی نگیرید، تاثیرگذار نیست"و "از همین رو نیز، نامه نوشتن او به هر کس، اساسا مسئله مهمی نبوده و حرف‌های او در تصمیمات کشور اثری ندارد".

در مجموع از شبکه‌های اجتماعی چنین برداشت می‌شود که سخنرانی و توئیت‌های اخیر سعید جلیلی به نوعی"سنگ‌اندازی"یا ناخرسندی از روند مذاکرات وین است.

همزمان با اینگونه واکنش‌ها بعضی از رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی از جمله کانال تلگرامی "نیمه محرمانه"خبر داده بودند که وزیر خارجه به آیت‌الله خامنه‌ای نامه نوشته و در این نامه موارد کارشکنی بعضی افراد و حتی رسانه‌های نزدیک به حکومت در روند مذاکرات را برشمرده و از رهبر ایران خواسته جلوی جریان "خودسر"را بگیرد. اما روز گذشته خبرگزاری ایسنا از قول "یک منبع آگاه در وزات خارجه"این نامه‌ را تکذیب کرد.

هرچند با توجه به حساسیت‌های پایانی مذاکرات وین، چنین نامه‌نگاری‌هایی دور از انتظار نیست.