چرا در جشن پیروزی بر آلمان نازی روسیه تنهاست؟

• عبدالقیوم قیومزاد

از سال ۲۰۰۵، از زمان برگزاری شصت‌سالگی این مناسبت بدین سو، روسیه جشن پیروزی در جنگ جهانی دوم را با رژه نظامی در حضور رهبران خارجی برگزار می‌کرد. نهم مه، روز مناسبی بود برای قدرت‌نمایی نظامی روسیه و تأکیدش بر پیروزی خود در جنگ جهانی دوم.

دمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین، ۲۹ آوریل اعلام کرد "امسال از هیچ رهبر خارجی برای شرکت در این مراسم دعوت نمی‌شود."این در حالی است که آقای پسکوف درست ۱۰ روز پیش از آن به خبرنگاران گفته بود که "روسیه چشم‌براه حضور میهمانان در رژه نظامی جشن روز پیروزی است و سنت دعوت از رهبران کشورهای خارجی به مسکو پابرجاست. ولی هنوز روشن نیست که رئیس‌جمهور پوتین چه کسانی را دعوت خواهد کرد. فهرست مدعوان سال‌به‌سال بلندتر می‌شود. بعداً خبر خواهیم داد که میهمانان امسال که‌ها هستند."

ظاهراً کاخ‌نشینان کرملین دیرتر دریافتند که در میان رهبران کشورهای خارجی، اندک کسی به دعوت آنها لبیک خواهد گفت. امروز رهبران کشورهایی که سال ۱۹۴۵ در شکست آلمان نازی متفق مسکو بودند، رئیس‌جمهور روسیه را متجاوز و جنایتکار جنگی می‌دانند.

فرانکلین روزولت و وینستون چرچیل، رهبران وقت آمریکا و بریتانیا، سال ۱۹۴۳، درست در ایامی که استالین به‌شدت به کمک نیاز داشت، در تهران جلسه برگزار و تصمیم کمک‌رسانی را نهایی کردند. بدین گونه ائتلاف ضدهیتلری آمریکا، بریتانیا و اتحاد شوروی شکل گرفت و تا پایان جنگ دوام آورد و صفحه به سود اتحاد شوروی در جبهه ورق خورد.

هرچند در آثار تاریخی شوروی، به‌ویژه در کتاب‌های درسی نقش ائتلاف ضدهیتلری کم‌رنگ و ناچیز تصویر شده، واقعیت این است که بدون کمک متفقین، پیروزی اتحاد شوروی در جنگ بعید بود. پول هنگفتی که آمریکا و بریتانیا برای خوراک و پوشاک نیروهای نظامی شوروی و مهمات جنگی آنها هزینه کردند، در شکست دادن آلمان نازی بسزا بود.

با گذشت ۷۷ سال از آن روز، تجاوز روسیه به اوکراین، کرملین را در انزوای بین‌المللی قرار داده و حضور رهبران غرب در رژه نظامی ۹ مه تصورناپذیر است، حال آنکه در بزرگداشت شصت‌امین سالروز پیروزی بر آلمان نازی، رهبران آمریکا، فرانسه، آلمان، چین، ایتالیا و ژاپن در مسکو حضور داشتند.

در سرآغاز دوران پساشوروی هم، سال ۱۹۹۵ که بوریس یلتسین رئیس‌جمهور روسیه بود، سران وقت کشورهای عضو ائتلاف ضدهیتلری در صف اول مهمانان این مراسم کنار هم ایستاده بودند: بیل کلینتون رئیس‌جمهور آمریکا، جان میجر نخست‌وزیر بریتانیا و هلموت کهل صدراعظم آلمان.

حضور رهبران کشورهای غربی در مراسم جشن پیروزی روسیه تا زمانی ادامه داشت که مسکو هرچند کند و کاهلانه به سمت دموکراسی حرکت می‌کرد و این اواخر حتی رهبران کشورهای حوزه بالتیک که خاطرات اشغال شوروی در ذهن‌شان هنوز تازه بود، در این مراسم حضور می‌یافتند.

اما پس از جنگ اول روسیه و اوکراین و اشغال کریمه حضور رهبران کشورهای خارجی در مراسم ۹ مه در میدان سرخ مسکو کم‌رنگ‌تر شد؛ به اندازه‌ای که در مراسم سال گذشته تنها امامعلی رحمان، رئیس‌جمهور تاجیکستان در آن حضور داشت، آن هم به دلیل اینکه ریاست دوره‌ای سازمان پیمان امنیت ‌جمعی شماری از کشورهای شوروی پیشین را به عهده داشت.

تعرض به خاک اوکراین، روسیه را این بار به حدی منزوی کرده که به نظر می‌آید هیچ کسی، حتی امامعلی رحمان نخواهد داوطلبانه در مراسم روز پیروزی امسال حضور یابد. هرچند آقای رحمان تاکنون تجاوز روسیه به اوکراین را محکوم نکرده، ولی در یکی از سخنرانی‌های اخیرش با اشاراتی تلویحی گفت که قدرت‌خواهان در طلب تقسیم نوین جهانند و از نظر آنها "استقلال و آزادی کشورهای علی‌حده (جداگانه) و ساختار دولت‌داری آنها زیر سؤال جدی قرار دارد."

روز پیروزی همه‌ساله در تاجیکستان هم در همان روز ۹ مه تجلیل می‌شود، چون جنگ نهایی آلمان نازی با اتحاد شوروی بود، نه با روسیه. از ۱/۵ میلیون جمعیت تاجیکستانِ آن دوران ۳۰۰ هزار تن در جنگ جهانی دوم شرکت کردند و بیش از "۹۰ هزار تن کشته یا ناپدید"شدند. بنا به داده‌های منتشره، تاجیکستان طی سال‌های ۱۹۴۱ تا ۱۹۴۵ مقدار ۲۲۵ تُن طلا برای کمک به خط مقدم جبهه اهدا کرده بود. هنوز ۹ مه در تقویم رسمی تاجیکستان به رنگ قرمز است، یعنی تعطیل عمومی است.

اما این جشن هم رفته رفته رنگ می‌بازد و سیاست‌های خصمانه کرملین در قبال کشورهای دیگر از دلایل آن است. و در کشوری چون لتونی این جشن امسال تغییر نام و ماهیت داده: روز یادبود قربانیان تجاوز روسیه به اوکراین.