اسکادران ۱۳۴ «جنگال» نیروی دریایی آمریکا، از عملیات در نزدیکی جنوب ایران تا غرب اوکراین

بابک تقوایی

بعد از ظهر روز هشتم فروردین ۱۴۰۱ (۲۸ مارس ۲۰۲۲)، شش فروند هواپیمای جنگ الکترونیک بوئینگ ئی اِی-۱۸جی (Boeing EA-18G Growler) از اسکادران ۱۳۴ جنگ الکترونیک نیروی دریایی ایالات متحده آمریکا، در پایگاه هوایی اسپانگدالم (Spangdahlem) در غرب آلمان به زمین نشستند. این نخستین اعزام این نوع از هواپیماهای جنگ الکترونیک نیروی دریایی آمریکا برای شرکت در ماموریت‌های رزمی بود.

هدف از اعزام و استقرار موقتی این هواپیماهای جنگال (جنگ الکترونیک) در آلمان، استفاده از آن‌ها در راستای پشتیبانی از ماموریت‌های فرماندهی هوایی ناتو (پیمان آتلانتیک شمالی) به منظور محافظت از قلمرو شرقی کشورهای عضو این پیمان در برابر هرگونه تهاجم همه‌جانبه روسیه بود. این هواپیماها هم‌اکنون روزانه دو ماموریت گشت هوایی شش ساعته برفراز  لهستان به انجام می‌رسانند که معمولا در زمان پرواز هواپیماها و هلیکوپترهای نیروهای عملیات ویژه نیروی هوایی و زمینی آمریکا در مناطق همجوار با مرز اوکراین صورت می‌گیرد.

 هم‌اکنون نیروی دریایی ایالات متحده آمریکا مجموعا ۱۶۱ فروند هواپیمای جنگال ئی اِی-۱۸جی در اختیار دارد که در خدمت ۱۵ اسکادران جنگال، سه اسکادران آزمایش‌های پروازی و یک مرکز توسعه رزم هوادریا قرار دارند. از میان آن‌ها تنها ۱۲۴ فروند هواپیمایی که هم‌اکنون در خدمت اسکادران‌های جنگال قرار دارند، برای اعزام و شرکت در ماموریت‌های رزمی آماده‌اند. ۱۰ اسکادران جنگال به اعزام و انجام عملیات از محل ناوهای هواپیمابر نیروی دریایی اختصاص دارند، و پنج اسکادران باقی‌مانده از نوع اعزامی‌اند و معمولا  برای انجام عملیات به پایگاه‌های هوایی واقع در خشکی اعزام میشوند.

اسکادران ۱۳۴ جنگال موسوم به  «گاروداها» (Garudas) یکی از پنج اسکادران «اعزامی» جنگ الکترونیک نیروی دریایی آمریکا است که هم‌اکنون برای تقویت بنیه دفاعی ناتو در مرزهای شرقی آن به آلمان اعزام شده است. اما امری که سبب انتخاب «گارودا‌ها» به عنوان نخستین اسکادران اعزامی برای استقرار هواپیماهای گراولر خود در آلمان شده است، تجربه بالای خلبانان و افسران کاربر سامانه‌های جنگال آن است که در جریان اعزام آن‌ها به پایگاه هوایی العدید در قطر و ماموریت‌های آن‌ها برفراز خلیج فارس، تنگه هرمز، و دریای عمان کسب کرده‌اند.

به دنبال اعلام نیاز فرماندهی مرکزی ارتش آمریکا و متعاقبا ناوگان پنجم نیروی دریایی آمریکا، اسکادران ۱۳۴ جنگال از دوشنبه، ۱۷ تیر ماه ۱۳۹۸ (۷ ژوئیه ۲۰۱۹) تا ۲۱ فروردین ۱۳۹۹ (۹ آوریل ۲۰۲۰) پنج فروند از شش هواپیمای گراولر خود را در خاورمیانه مستقر کرد تا از آن‌ها برای مقابله با تهدید سامانه‌های پدافندی، موشک‌های ضد کشتی و کروز، در کنار پهپادهای تهاجمی نیروی دریایی و هوافضای سپاه پاسداران، استفاده کند. این هواپیماها که بیش از دو سال پس از ماموریتی که در خاورمیانه به انجام رساندند، اکنون به آلمان اعزام شده‌اند، روزانه از قلمرو شرقی ناتو در برابر هرگونه هجوم احتمالی روسیه محافظت می‌کنند.

 تاریخچه اسکادران ۱۳۴ جنگال؛ از عملیات بر فراز ایران تا جنوب عراق

اسکادران ۱۳۴ جنگال در تاریخ هفتم ژوئن ۱۹۶۹ (17 خرداد ۱۳۴۸) در پایگاه هوادریا (هواپیمایی نیروی دریایی) آلامدا واقع در ایالت کالیفرنیا تاسیس شد. این اسکادران نخست مجهز به هواپیمای جنگال عظیم الجثه ئی کی ای-۳بی (EKA-3B) با قابلیت استفاده به عنوان سوخت‌رسان، و نیز نسخه تنها سوخت‌رسان،  یعنی کِی ایی-۳بی (KA-3B) بود. هواپیماهای آن نخستین بار در سال‌های ۱۹۷۰-۱۹۷۱ (۱۳۴۹-۱۳۵۰) با ناو هواپیمابر «یواس‌اس رنجر» به غرب اقیانوس آرام اعزام شدند و پس از آن در مرداد ۱۳۵۰ در پایگاه هوادریا ویدبی آیلند (Whidbey Island)، محل استقرار کنونی اسکادران ۱۳۴ جنگال، مستقر شدند.

 در سال ۱۹۷۲ (۱۳۵۱) این اسکادران به هواپیمای جنگال ئی ای-۶بی پراولر (EA-6B Prowler) مجهز شد که در سال ۱۳۵۸ در جریان عملیات شکست خورده «چنگال عقاب» برای نجات گروگان‌های آمریکایی واقع در سفارت این کشور در ایران، شرکت داشت. در جریان این عملیات، این هواپیما با ناو هواپیمابر یواس‌اس نیمیتز (USS Nimitz) به آب‌های دریای عرب شمالی و دریای عمان اعزام شدند تا در صورت به پرواز درآمدن هواپیماهای جنگنده نیروی هوایی ارتش ایران یا حرکت شناورها و ناوچه‌های نیروی دریایی آن، در سامانه‌های راداری و رادیویی آن‌ها اختلال ایجاد کنند.

 در سال ۱۹۸۸ (۱۳۶۷) هواپیماهای ئی‌ای-۶بی‌ این اسکادران با نسخه آیکاپ ۲ (ICAP II) جایگزین شدند. آیکاپ (مخفف عبارت «توانایی بهبود یافته»)، امکان استفاده از دو موشک ضد تشعشع ای‌جی ‌ام-۴۵ شرایک (AGM-45 Shrike) و ای‌جی‌ام-۸۸‌هارم (AGM-88 HARM) را برای خدمه آن فراهم می‌کرد. این به این معنا بود که حال هواپیماهای پراولر این اسکادران علاوه بر قابلیت جنگال، توانایی سرکوب و نابودی پدافند دشمن را از طریق هدف‌گیری سامانه‌های راداری آن به دست آورده بودند. 

 پراولر‌های این اسکادران در سال ۱۹۹۳ (۱۳۷۲) در عملیات «نظارت جنوبی» (Southern Watch) برفراز جنوب عراق شرکت کردند. شش سال بعد، در سال ۱۹۹۹ (۱۳۷۸) نیز این اسکادران در عملیات «نیروی متحد» (Allied Force) علیه صربستان شرکت کرد و در جریان آن، در پایگاه هوایی آویانو در جنوب ایتالیا مستقر بود.

 در سال ۲۰۰۳ (۱۳۸۲) اسکادران ۱۳۴ جنگال به پایگاه هوایی اینجرلیک در ترکیه اعزام شد تا در عملیات «نظارت شمالی» (Northern Watch) برای محافظت از مناطق کردنشین عراق در برابر هجوم ارتش بعثی این کشور شرکت کند. اما دیری نپایید که عملیات «آزادسازی عراق» توسط ائتلاف به رهبری آمریکا آغاز شد و این اسکادران نیز در آن شرکت کرد. این اسکادران همچنین در سال ۲۰۰۹ (۱۳۸۸) به افغانستان اعزام شد و در آنجا علیه طالبان عملیات‌های جنگال به انجام رساند.

 در تاریخ ۱۴ ژوئن ۲۰۱۴ (۲۴ خرداد ۱۳۹۳) ناوگروه اچ. دبلیو. بوش از تنگه هرمز عبور کرد و وارد آب‌های خلیج فارس شد. دو روز پس از آن، هواپیماهای ئی‌ای-۶بی پراولر اسکادران ۱۳۴ جنگال اعزامی با این ناو هواپیمابر، به نخستین هواپیماهای نیروی دریایی آمریکا تبدیل شدند که در جریان عملیات «عزم راسخ» (Inherent Resolve) علیه داعش در عراق به کار گرفته شدند. با پشتیبانی هواپیماهای سوخت‌رسان کی‌سی-۱۳۵آر نیروی هوایی آمریکا نیز این هواپیما‌ها از تاریخ ۲۳ سپتامبر ۲۰۱۴ (یکم مهر ۱۳۹۳) به انجام ماموریت‌هایی بر فراز سوریه پرداختند.  

اعزام اسکادران ۱۳۴ جنگال به قطر برای مقابله با سپاه پاسداران

روز جمعه ۱۴ نوامبر ۲۰۱۴ (۲۳ آبان ۱۳۹۳) هواپیماهای اسکادران ۱۳۴ جنگال پس از پایان ماموریت، همراه با ناو هواپیمابر اچ دبلیو. بوش به پایگاه مادر خود در ویدبی آیلند برگشتند. از آنجا که بنا بود هواپیماههای ئی‌ای۶بی پراوِلر‌ آن تا پایان آن سال بازنشسته شوند و با نسخه جنگ الکترونیک هواپیمای جنگنده سه‌منظوره اف/ای-۱۸اف سوپر هورنت (F/A-18F Super Hornet)، یعنی ئی‌ای-۱۸جی گراولر جایگزین شوند، یکی از آن‌ها طی مراسمی در روز ۲۱ نوامبر ۲۰۱۴ (۳۰ آبان ۱۳۹۳) با شماره ۱۶۳۰۳۰ به موزه هوایی پالم اسپرینگز اهدا شد.

 تحویل شش فروند هواپیماهای ئی‌ای-۱۸جی‌ اسکادران ۱۳۴ جنگال با یک سال تاخیر در ابتدای سال ۲۰۱۹ (زمستان ۱۳۹۴) صورت گرفت و تا آن زمان این اسکادران با پنج فروند ئی‌ای-۶بی پراولر عملیاتی بود. پس از پایان آموزش خدمه‌های پروازی این اسکادران در سال ۲۰۱۷، این اسکادران نخستین بار در رزمایش رِد فلگ (Red Flag) شرکت کرد و پس از آن نیز مدتی به پایگاه هوایی میساوا در ژاپن مامور شد.

 از روز ۱۷ تیر ۱۳۹۸ (۷ ژوئیه ۲۰۱۹) تا ۲۱ فروردین ۱۳۹۹ (۹ آوریل ۲۰۲۰)، سرانجام اسکادران ۱۳۴ جنگال در پاسخ به نیاز فرماندهی مرکزی ارتش آمریکا به منظور مقابله با تهدید پهپادی و موشکی نیروی هوافضای و دریایی سپاه پاسداران از یک سو، و حملات نیروی دریایی سپاه به کشتی‌های تجاری در آب‌های جنوبی ایران از سوی دیگر، پنج فروند از هواپیماهای خود را از طریق پایگاه هوایی روتا در اسپانیا به پایگاه هوایی العدید در قطر اعزام کرد. 

 پیش از آن، از تاریخ ۲۲ اردیبهشت ۱۳۹۸، ماموریتی مشابه توسط هواپیماهای گراولر اسکادران ۱۴۰ جنگال اعزامی با ناو هواپیمابر یو‌اس‌اس آبراهام لینکلن از منطقه دریای عرب شمالی انجام می‌شد، اما به علت فاصله زیاد با تنگه هرمز و خلیج فارس، بخش زیادی از این ماموریت‌ها صرف سوخت‌گیری هوایی و پرواز این هواپیماها به منطقه عملیات می‌شد. اعزام هواپیماهای گراولر اسکادران ۱۳۴ جنگال، می‌توانست سرعت‌عمل نیروی دریایی ایالات متحده آمریکا را در انجام عملیات جنگال علیه نیروی دریایی سپاه در آب‌های جنوبی ایران، و نیز سرکوب پدافند ارتش و سپاه را در صورت بروز درگیری، افزایش دهند.

اعزام اسکادران ۱۳۴ جنگال به آلمان برای مقابله با هرگونه تهاجم احتمالی روسیه

چنانکه در مقدمه اشاره شد، روز هشتم فروردین ۱۴۰۱ (۲۸ مارس ۲۰۲۲)، شش فروند هواپیمای جنگ الکترونیک بوئینگ ئی‌ای-۱۸جیاسکادران ۱۳۴ جنگال در جریان یک پرواز طولانی، خود را از پایگاه هوادریای ویدبی آیلند در خاک ایالات متحده آمریکا به پایگاه هوایی اسپانگدالِم در آلمان رساندند.  این شش هواپیما در دو دسته سه فروندی با شناسه‌های رادیویی مزدا ۴۱ تا ۴۳ و مزدا ۵۱ تا ۵۳ با پشتیبانی دو فروند سوخت‌رسان سنگین کی‌سی-۱۰ای اکستندر و دو فروند کی‌سی-۴۶ای به آلمان رسیدند. 

 در جریان یک نشست خبری در تاریخ هشتم فروردین ۱۴۰۱، جان کربی، سخنگوی پنتاگون، به خبرنگاران گفت: «این هواپیماها (گراولر‌های اسکادران ۱۳۴ جنگال) نه در راستای مقابله با  روسیه در اوکراین، بلکه در راستای تقویت توان دفاعی ناتو در جریان این بحران (جنگ اوکراین) به اروپا اعزام شده‌اند.»

 بر اساس مشاهدات نگارنده از ماموریت‌های هواپیماهای جنگال گراولر از پایگاه اسپانگدالم، آن‌ها دو ماموریت شش ساعته روزانه، و در هر ماموریت به صورت دو فروندی، به گشت هوایی بر فراز لهستان مشغول می‌شوند. در طول این ماموریت‌ها، یکی از چهار فروند هواپیمای سوخت‌رسان کی‌سی-۱۳۵آر و نیز تی‌استراتوتانکر نیروی هوایی آمریکا از بال ۹۲ام سوخت‌رسان هوایی اعزامی از پایگاه هوایی فیرچایلد (Fairchild)، وظیفه سوخت‌رسانی به گراولر‌ها را بر عهده دارند.

 هر یک از گراولرها در حین گشت هوایی سه مخزن سوخت اضافی ۱۲۰۰ لیتری (۳۳۰ گالنی) حمل می‌کند. آن‌ها همچنین به دو تیر موشک هوا به هوای میانبرد هدایت فعال راداری از نوع ایم-۱۲۰سی آمرام (AIM-120C AMRAAM) برای دفاع از خود مجهزند. اما مهم‌ترین سلاح آن‌ها نه موشک، بلکه دو عدد غلاف جنگال ای‌ال‌کیو-۹۹ (ALQ-99) به ارث رسیده از هواپیماهای ئی‌ایی-6بی پراولر است. این غلاف‌ها که در جلو خود به یک پروانه به ژنراتور تولید کننده برق متصلند، از توانایی تولید ۱۰.۸ کیلووات انرژی برای ایجاد پارازیت یا اختلال رادار و سامانه‌های ارتباطی دشمن، و نیز سرکوب شبکه پدافندی آن‌ها برخوردارند. 

نیروی دریایی ایالات متحده آمریکا برنامه دارد تمامی گراولرهای اسکادران ۱۳۴ جنگال و چهار اسکادران اعزامی دیگر را در سال آینده میلادی بازنشسته کند. این ۲۵ هواپیمای جنگال گراولر به مرکز ذخیره‌سازی هواگردهای نظامی آمریکا در دیویس-مونتان، آریزونا ارسال می‌شوند و در آنجا ذخیره خواهند شد. شماری از آن‌ها هم به منبع لوازم یدکی تبدیل خواهند شد. پس از این اقدام، اسکادران ۱۳۴ جنگال، همراه با چهار اسکادران موسوم به «اعزامی» کاربر این نوع هواپیما، تعطیل خواهند شد.