پرسش ممنوعه در مصاحبه کریستین امان‌پور با رهبر شبکه حقانی
مختار وفایی
کریستین امان‌پور، مجری مطرح بخش بین‌الملل در شبکه سی‌ان‌ان، در سفری به افغانستان، گفت‌وگوی ویژه‌ای با سراج‌الدین حقانی، رهبر شبکه حقانی و وزیر داخله (کشور) طالبان، انجام داد. این گفتوگو روز دوشنبه، ۱۶ مه (۲۶ اردیبهشت)، از شبکه سی‌ان‌ان پخش شد و سخنان حقانی، بحث‌های زیادی را در افغانستان برانگیخت.
سراج‌الدین حقانی نخستین بار در اوایل ماه مارس سال جاری میلادی، نقاب از چهره برداشت و در مقابل رسانه‌ها حاضر شد. او به ندرت با رسانه‌ها مصاحبه می‌‌کند و گفت‌وگوی او با سی‌ان‌ان، دومین مصاحبه او در ۹ ماه اخیر و پس از سلطه گروه طالبان بر افغانستان است. پیش از این، او در ماه ژانویه همین سال، با چهره پوشیده، با شبکه الجزیره مصاحبه کرده بود.
در مصاحبه ۱۲ دقیقه‌ای حقانی با سی‌ان‌ان، بیشتر پرسش‌هایی مطرح شدند که در ۹ ماه اخیر، از جانب بسیاری از خبرنگاران و مردم در مواجهه با طالبان مطرح می‌شوند. کریستین امان‌پور پرسش‌های خود را از دلیل پوشیده ماندن چهره حقانی و حاضر نشدنش در معرض دید عموم آغاز کرد، و در ادامه به مواردی همچون نقض حقوق زنان، بسته ماندن مدارس دخترانه، درج نام حقانی در فهرست افراد تحت تعقیب پلیس فدرال آمریکا، و نیز نگاه کنونی او به دولت آمریکا پرداخت.
امان‌پور در گفتوگو با حقانی، با شباهت دقیق به همان پوشش ۲۵ سال پیش ( نوامبر ۱۹۹۶) که با شیرعباس ستانکزی، معاون وزارت خارجه وقت طالبان در کابل مصاحبه کرده بود، حاضر شد. امان‌پور سفرهای متعددی به افغانستان داشته است و در مصاحبه با بسیاری از سیاسیون افغان، با پوشش عادی و بدون روسری ظاهر شده است، اما در مصاحبه با دو مقام طالبان که یکی ۲۵ سال پیش و یکی چند روز قبل انجام شد، با روسری سبز حاضر شد.
به نظر می‌رسد که امان‌پور با انتخاب این روسری، خواسته باشد پیامی را به مخاطبانش منتقل کند. او ۲۵ سال قبل و در مصاحبه با ستانکزی نیز در مورد محروم شدن زنان و دختران از حق کار و تحصیل پرسیده بود. ستانکزی نیز پاسخ‌هایی مشابه آنچه حقانی گفت، به آن پرسش‌ها داده بود. استانکزی در آن مصاحبه گفته بود که «امارت» طالبان مخالف کار کردن و آموزش زنان و دختران نیست، اما این موارد باید در چهارچوب شریعت اسلامی انجام شود و حکومت طالبان در حال آماده کردن آن چهارچوب است. حقانی نیز در پاسخ به پرسش کریستین امان‌پور در مورد محروم شدن زنان و دختران از حق کار و آموزش، پاسخ مشابهی داد و گفت که به زودی «خبرهای خوبی در مورد آموزش دختران» شنیده خواهد شد.
رنگ روسری امان‌پور می‌تواند حامل این پیام باشد که انتظار داشته است پاسخ‌های حقانی به پرسش‌های او نیز تکرار همان حرف‌های ۲۵ سال قبل باشد که شیرعباس ستانکزی به او گفته بود؛ حرف‌ها و وعده‌هایی که با گذشت زمان، هیچ یک از آن‌ها عملی نشد و به‌ویژه در رویکرد طالبان به کار و آموزش زنان، حقوق بشر، و آزادی بیان، در این ۲۵ سال تغییری پدید نیامده است.
نکته دیگری که در این مصاحبه توجه بسیاری‌ها را به خود جلب کرد، عذرخواهی امان‌پور از حقانی بابت ذکر نقل‌قولی از یک مقام آمریکایی بود که حقانی را «تروریست» خوانده بود. کریستین امان‌پور، با آنکه به حقانی توضیح داد که آن عبارت نقل‌قول از یک مقام آمریکایی است، اما باز هم با تاکید و دست به سینه، از حقانی به دلیل ذکر این واژه معذرت خواست.
برخی از خبرنگاران افغان در توییت‌هایی نوشتند که امان‌پور باید بی‌طرفی‌اش را حفظ می‌کرد و از حقانی عذر نمی‌خواست. او جمله‌ای را نقل کرد که گفته خودش نبود و این را نیز به حقانی توضیح داد. نام حقانی هنوز در فهرست تحت تعقیب‌ترین افراد پلیس فدرال آمریکا (اف‌بی‌آی)درج است و نهاد «پاداش برای عدالت» در وزارت خارجه آمریکا، بر سر حقانی ۱۰ میلیون دلار جایزه تعیین کرده است.
با این حال، به نظر می‌رسد که در مصاحبه امان‌پور با حقانی، پرسش‌های ممنوعه‌ای نیز مطرح بوده است. این مصاحبه در حالی انجام شد که از نزدیک به دو هفته پیش، کشتار، بازداشت، و شکنجه غیرنظامیان به دست نیروهای طالبان در پنجشیر، بغلان، و تخار آغاز شده است و همچنان جریان دارد.
لشکرکشی طالبان به این نواحی و نشر ویدیوها و عکس‌های تکان‌دهنده از نحوه برخورد طالبان با غیرنظامیان، سرخط اخبار بسیاری از رسانه‌ها در یک هفته اخیر بوده است. اما کریستین امان‌پور هیچ پرسشی در این زمینه طرح نکرد. پرسش‌های امان‌پور همان پرسش‌هایی بودند که در بیشتر مصاحبه‌ها با مقام‌های طالبان مطرح می‌شوند و آنان هم در پاسخ‌ها و سخنرانیهای خود تکرار می‌کنند که به زودی خبرهای خوبی در مورد آموزش دختران می‌شنوید و جنگ در افغانستان پایان یافته است.
مهم‌ترین پیامی که حقانی خواست با این مصاحبه به دولت آمریکا بفرستد، پیام صلح و آشتی بود. او گفت که دیگر با آمریکا سر جنگ ندارد و آماده روابط بهتر با آمریکایی‌ها است. تحولات در افغانستان چنان متناقض و پیچیده است که تحت تعقیب‌ترین تروریست، می‌تواند در مقابل دوربین یک رسانه آمریکایی بنشیند و به دولت آمریکا پیام آشتی بفرستد. هرچند، بعید نیست که سراج‌الدین حقانی روزی با مقام‌های آمریکایی نیز رو در رو بنشیند و در مورد تامین حقوق زنان و دختران و پایان جنگ در افغانستان، صحبت کند، اما خون‌های آمریکایی‌ها و افغان‌هایی را که روی دستان حقانی مانده است، هیچ‌کس فراموش نخواهد کرد.
جلال‌الدین حقانی، پدر سراج‌الدین حقانی و بنیان‌گذار شبکه حقانی که به «مرشد» تروریست‌ها مشهور بود، در سال ۱۹۸۴، در کاخ سفید با رونالد ریگان ملاقات کرد. در جریان جنگ علیه دولت دمکرات سوسیالیستی افغانستان که تحت حمایت شوروی وقت بود، جلال‌الدین حقانی، از متعمدترین افراد نزد دولت آمریکا، برای دریافت حمایت‌های مالی و تسلیحاتی بود.
به نظر می‌رسد سراج‌الدین حقانی نیز تلاش دارد با ارسال پیام آشتی به دولت آمریکا، چهره‌ای میانهرو و مستقل از خود به نمایش بگذارد. گفت‌وگوی او با سی‌ان‌ان، پس از نشر مقاله‌اش در نیویورک تایمز در فوریه ۲۰۲۰، بیشترین توجه‌ها را به خود جلب کرده است.
با آنکه کریستین امان‌پور، برخلاف توقع، پرسش‌های معمولی و از قبل تنظیم شده‌ای را با او در میان گذاشت، اما به دلیل حضور اندک حقانی در مقابل رسانه‌ها، این مصاحبه بازتابی گسترده داشت. کریستین امان‌پور، در کنار انجام گفتوگو با یکی از قدرتمندترین اعضای طالبان، از وضعیت بیمارستان‌ها و گسترش فقر در افغانستان نیز گزارش‌هایی تهیه کرده است، اما در حالی که لشکرکشی طالبان به پنجشیر و اندراب و کشتار و شکنجه غیرنظامیان همچنان جریان دارد، او هیچ اشاره‌ای به این حوادث نمی‌کند. البته واضح است که طالبان نیز به او اجازه دسترسی به این نواحی، یا اشاره به رویدادهای جاری در آن نقاط را نمی‌دهند.
چند روز پیش، خبرنگار بی‌بی‌سی انگلیسی نیز در گزارشی از اوضاع پنجشیر، نوشت که طالبان به او اجازه دسترسی به نواحی درگیری نداده‌اند. این نشان می‌دهد که طالبان خبرنگاران خارجی را به صورت هدفمند و مدیریت شده به افغانستان راه می‌دهند و می‌کوشند تا از طریق دوربین این رسانه‌ها، ضمن ارسال پیام‌هایی به دولت‌های غرب، کمک‌های بیشتری را برای پایداری حکومت خود جذب کنند.
جمعه گذشته، ایزوبل یونگ، خبرنگار و مستندساز مطرح بریتانیایی که بارها به افغانستان سفر کرده است، در توییتی گفت که طالبان به او اطلاع داده‌اند که باید هرچه سریع‌تر افغانستان را ترک کند. ایزوبل یونگ افزود که طالبان به او گوشزد کرده‌اند که در مورد گزارش‌های او درباره حقوق زنان و امنیت، نگرانی‌هایی وجود دارد و به همین دلیل، از اجازه ادامه کار در افغانستان برخوردار نخواهد بود. واضح است که اگر ایزوبل یونگ می‌خواست مصاحبه ویژه‌ای با سران طالبان انجام دهد و صرفا از وضعیت فقر و گرسنگی گزارش تهیه کند، به چنین مشکلی برنمی‌خورد.