هفتە گذشتە کنفرانس ستیم با ابتکار وزیر انرژی تورکیە وبا حضور نمایندگانی از اتحادیە اروپا بمنظور پروژە انتقال منابع نفتی بە اروپا در استانبول تورکیە برگزار گردید. نمایندگانی از جنوب کوردستان منجملە وزیر منابع زیرزمینی و استاندار کرکوک بە این کنفرانس دعوت و از سخنرانان جلسە بودند. گرچە جزئیات این کنفرانس بطور گستردە در رسانەها انتشار نیافت اما می توان از روی عنوان کنفرانس، محتوا، اهداف و استراتژی کنفرانس را درک نمود. کنفرانسی کە بمنظور انتقال انرژی بە اروپا در فضای بحرانی کنونی خاورمیانە، همچنین بحران میان روسیە و غرب بر سر اکراین را کە امنیت انتقال و معاملات انرژی را بە مخاطرە انداختە، برگزار شدە است. بحرانی کە امروزە در منطقە خاورمیانە جریان دارد و بدترین فجایع انسانی را بهمراە داشتە، در درجە اول با هدایت قدرتهای جهانی بر سر تقسیم منابع انرژی منطقە و دیگر مطامع درازمدت آنان شعلەور و در نگاە دوم بە مسائل درونی جوامع ملتهای عقب افتادە منطقە مرتبط است.
بسیاری منشاء بحران منطقە را با ظهور انقلابهای موسوم بە بهار عربی نسبت میدهند، اما بنظر من نمی توان بدون بازخوانی رویدداهای کشورهای پسا شوروی کە منجر بە انقلابهای رنگی گردید، صرفنظر نمائیم، بویژە عواقب جنگ میان روسیە و گرجستان در سال ٢٠٠٨ و پیامدهای آن کە بە استقلال دو جمهوری کوچک آبخازیا و اوسیتیای جنوبی انجامید و جنگ سرد را بە شکلی دیگر بمیان آورد. در این نوشتە سعی بر بازخوانی تاثیرات وقایع انقلابهای رنگی در برخی از کشورهای پسا شوروی بر بحران جاری خاورمیانە، بحران معاملات گازی میان روسیە و اروپا، تلاش اروپائیان برای جایگزینی و رهایی از وابستگی گازی بە روسیە است. برای آشنایی بیشتر با موضوعات جاری، مقالە اینجانب کە در سال ٢٠١٠ تحت عنوان مهمترین تحولات جهانی سال ۲۰۱۰در ارتباط با ایران نوشتە شدە پایە نوشتە فعلی را تشکیل میدهد.
انقلابهای رنگی در ٣ کشور اوکراین ( نارنجی ٢٠٠٤ ) ، گرجستان ( گل رز، ٢٠٠٣ ) و قرقیزستان ( گل لالە، ٢٠٠٥ ) دولتهای طرفدار روسیە را ساقط و حکومتهای طرفدار غرب روی کار آورد. نسیم غربگرایی در آن کشورها آنقدر سریع بود کە برخی از آنان منجملە گرجستان خواستار پیوستن بە پیمان ناتو بود و غربیها بزرگترین فرودگاە را بە بزرگی فرودگاە فرانکفورت برای گرجیها ساختند. پیشروی و نفوذ روزافزون غرب در قفقاز جنوبی بعنوان حیاط روسیە، خشم روسها را برانگیخت و نهایتا بە تهاجم نظامی آن کشور بە گرجستان منجر گردید، ـ البتە نباید روحیە استقلال طلبی آبخازیها و اوسیتهای را کە از بدو استقلال گرجستان جریان داشت نادیدە گرفت ـ ورود روسیە بە قوە قهرآمیز در مقابل نفوذ کشورهای غربی، فضای دوقطبی نظام جهانی را بار دیگر ـ اما بنوعی دیگر ـ زندە نمود. روسها برسمیت شناختن استقلال آن دو جمهوری را در مقابل برسمیت شناختن استقلال کوسوڤو از طرف کشورهای غربی عنوان نمود. متعاقبا"، در سال ٢٠١٠ با ابتکار کشور المان دوری جدیدی از مذاکرات چند مرحلەی میان امریکا و روسیە برای غلبە بر مشکلات جاری صورت پذیرفت کە بە پیمان بهبود روابط "ری سیت"معروف گشت. آنچە از رسانەهای مختلف در زمینە مفاد و محتوای مذاکرات انتشار یافت ، این بود کە روسیە از دو کشور افغانستان و عراق چشم پوشی نماید، امریکا نیز در مقابل از دخالت در کشورهای پساشوروی کوتاە آید. بدنبال این قرارداد، احزاب طرفدار روس در هر سە کشور یادشدە قدرت را بدست گرفتند، و حتی خانم تیموشینکو رئیس جمهور غربگرای اکراین معروف بە بانوی نارنجی بە زندان افتاد.
بحران سوریە و حمایت قاطع روسیە از آن کشور و وتوی قطعنامەهای سازمان ملل، بە بروز شکاف جدی میان روسیە و کشورهای غربی بر سر آن کشور بە عنوان آخرین پایگاە روسیە در منطقە انجامید و تمام توافقات فی مابین را تحت الشعاع و طرفین توافقات یادشدە ری ست را زیرپا نهادند. قدرتهای غربی در یک اقدام غافلگیرانە، بە ایجاد بحران برای روسها در کنار مرزهای آن کشور نمودند کە متعاقب این تاکتیک در طول سە ماە تظاهرات خیابانی دولت ویکتور یانوکوویچ طرفدار روس در اکراین را ساقط نمودند. روسها در مقابل از دست دادن حکومت متحد خود در اکراین جزیرە کریمە را ضمیمە روسیە و مرزهای شرقی اکراین را کە بیشتر روس زبان هستند تشویق بە جدایی از اکراین نمود. موضوعی کە اینک بە بحران پیچیدەای برای کل اروپا درآمدە است. همچنین روسها بە عرصە عراق و افغانستان بازگشتە تا چوب لای چرخ برنامەهای غرب بیاندازند. تا جائیکە عراق تعدادی هواپیماهای جنگی از روسیە خریداری نمود.
جدال موجود بر سر منابع نفت و گاز منطقە.
بای بخاطر آورد کە قطع گاز هراز چند گاهی روسیە بە اکراین و لهستان بە بحران بزرگی برای آن کشورها تبدیل و برخی کشورهای دیگر اروپایی نیز از تهدید قطع گاز روسیە مصون نماندند. نگرانی از سلاح نیرومند روسیە اروپائیان را بفکر اتخاذ استراتژی جدیدی نمودە تا از وابستگی گازی روسیە درآیند. تسریع در تاسیس پروژە "نابوکو "کە از سال ٢٠٠٣ طرحریزی شدە بود در این راستا بە جریان افتاد، پروژەای کە هنوز عملی نگردیدە و اما عملی شدن آن نیازمند تغییراتی در ساختار سیاسی منطقەاست. این تغییرات را میتوان بشرح زیر بە تصویر کشید.
چند کشور اروپایی منجملە اتریش، بلغارستان، رومانی، مجارستان و تورکیە بطور مساوی شریک پروژە گاز نابوکو هستند و کشور ترکیە هزینە ترانزیت را دارا میباشد. این پروژە بە تائید امریکا و اتحادیە رسیدە و یکی از شروط پیگیری این پروژە عدم خرید گاز ایران است. ابتدا قرار بر خرید و پمپاژ گاز کشورهای ترکمنستان و آذربایجان بود اما بدلیل عدم تقسیم رژیم حقوقی دریای خزر، ترکمنستان از شرکت در این پروژە بازایستاد، روسها نیز در یک اقدام تاکتیکی و برای شکست پروژە موجود ٥٠% گاز آذربایجان را خریداری نمود تا قادر بە مشارکت در پروژە موجود نباشد. البتە موانع دیگری هم چون ناکامی تورکیە در بهبود روابط با ارمنستان را میتوان بە زبان آورد. بعنوان آخرین گزینە جنوب کوردستان ( کوردستان عراق ) مورد توجە کشورهای اروپایی قرار گرفتە است و کنفرانس ستیمهفتە گذشتە در استانبول برای اجرای انتقال انرژی کوردستان از طریق تورکیە بە اروپا میباشد.
حکومت اقلیم کوردستان قرادادی پنجاە سالە با تورکیە امضاء نمودەاست کە می توان این قرارداد وهمچنین قرارداد ٥٠ میلیارد دلاری حکومت کوردستان با شرکت اکسون موبیل را گامی بسوی استقلال کوردستان نام گذاشت، چرا کە قراردادهای کلانی در این سطح در اختیار کشورهای مستقل میباشند. بە جهات دیگر صدور نفت بطور مستقل این امکان را بە کوردستان دادە تا در ازای فروش نفت از کشورهای غربی اسلحە بخرند. مقبولیت و همخوانی سیاست خارجی دولت اقلیم کوردستان با غرب این امکان را برای کوردستان فراهم آوردە کە همچون جمهوری آذربایجان بە یکی از همکاران پیمان ناتو درآید. در واقع حملە داعش بە کوردستان این ایدە را بنوعی عملی نمودەاست. همزمان با تهاجم داعش موج ارسال تسلیحات پیشرفتە از طرف کشورهای غربی بە کوردستان سرازیر شدند. بە گفتە ملا بختیار از رهبران اتحادیە میهنی تنها یک کشور ٢٢ ملیون قطعە اسلحە فرستادە کە کمتر از یک میلیون آن مورد استفادە قرار گرفتە است. تا دە سال پیش این موضوع بر سر زبانها بود کە بدون حل مسئلە فلسطین خاورمیانە آرام نخواهد بود، اما اینک می توان گفت کە بدون چارەیابی دموکراتیک مسئلە کورد خاورمیانە آرام نخواهد گرفت. چشم انداز آیندە کوردستان بدین گونەا است کە در صورت پایان بحران منطقە و در صورت تجزیە عراق و سوریە می توان گفت کوردستان در یک قدمی دریای مدیترانە نیز قرار خواهند گرفت کە برای صدور نفت و منابع انرژی سرشار کوردستان حیاتی بنظر میرسد.
نقش کنونی تورکیە: بحران جاری میان روسیە و غرب، بە نقش تورکیە بعنوان کریدور جنوبی انتقال انرژی بە اروپا اهمیت ویژەای بخشیدەاست. ثروت هنگفتی کە در کنار مرزهای این کشور خوابیدە نیازمند تغییرات در ساختار سیاسی و دموکراتیزە کردن آن کشور است. آنچە واضح است و مقامات تورک خود دریافتەاند، بدون حل مسئلە کورد در آن کشور امکان دستیابی بە این منابع کلان را ندارد. هرچند تا این مرحلە رفورمهایی کە در چند سال اخیر در تورکیە بوقوع پیوستە رفورم میلیمتری بودەاست اما تورکها در تجدید نظر خود نسبت بە مسئلە کورد بسیاری از مسائل را کە در گذشتە تابو بود از میان برداشتەاند. زمینە بازگشت فعالان سیاسی کورد خارج از کشور، برای نمونە اخیرا ٢٦ نفر از کادرهای ردە بالای پ.ک.ک از منع پیگرد قضایی معاف و برخی از آنان بە تورکیە بازگشتند و مورد استقبال مقامات رسمی تورکیە قرار گرفتند و فعالیتهای سیاسی و قانونی خود را ادامە میدهند. تورکها برای راضی کردن کوردها در عرصە اقتصادی نیز اقداماتی انجام دادە است. برای نمونە تلاش نمودە تا شهر دیاربکر بعنوان پایتخت کوردها در شمال کوردستان( تورکیە ) را از اربیل مدرنتر و پر جاذبە تر نماید تا کوردهای خود را قانع نماید و حسرت کوردستان مستقل را نداشتە باشند. امروزە یک رفاە نسبی در کوردستان مشاهدە میشود. در ارتباط با جنوب کوردستان، نگاە امنیتی خود بە کوردستان عراق را بە نگاە اقتصادی تغییر دادەاند. تورکها بخوبی دریافتەاند کە امکان تسلط بر عراق شیعی درآیندە و در فردای آن کشور برایشآن ممکن نیست، اما قادرند دو منطقە سنی و کردستان را در انحصار و دایرە منافع ملی خود جای دهند. تغییر نگرش مقامات تورک از این جهت حائز اهمیت است کە تورکها بمدت ١٥ سال و از سال ١٩٩١ بعداز آزادسازی کوردستان عراق، بطور ماهیانە با کشورهای ایران و سوریە برای از بین بردن تجربە سیاسی کوردها جلسات امنیتی داشتند، اما نە اینکە فایدەای برای تورکها نداشت بلکە هر دو کشور مورد نظر بە دشمن تورکیە درآمدند، اما اقلیم کوردستان فارغ از مناسبات سیاسی و اقتصادی کلان با آنان تنها همسایە موفق در تز تنش صفر با همسایگان احمد داوداوغلو، وزیر خارجە سابق تورکیە بودەاست.
نقش ایران: در بررسی اوضاع منطقە نمی توان از جایگاە ایران سخن بمیان نیاورد. سیاست خارجی تورکیە و ایران همانند دو قطب مثبت و منفی هستند. یکی از اهداف کشورهای غربی علیە ایران، تنگ نمودن عرصە در انتقال منابع نفتی آن کشور است. همنچنانکە فوقا اشارە شد امکان مشارکت ایران در پمپاژ گاز بە اروپا دادە نشد و در مرزهای شرقی ایران نیز، توافقنامە گازی پروژە "تاپی " کە برگرفتە از نام کشورهای تورکمنستان، افغانستان، پاکستان و هندوستان است و گاز ترکمنستان را بە کشورهای یادشدە انتقال میدهد اهدافی چون بی نیاز ساختن کشورهای آسیای شرقی را دارد تا از وابستگی آنان بە ایران بکاهد. از جهت دیگر کشور از جنوب، امارات متحدە عربی برای کاهش اهمیت تنگە هرمز از جهت امنیت انتقال انرژی، پروژە انتقال نفت و گاز خود را از طریق زمینی بە پایانەهای نفتی جنوب آن کشور انتقال دادە اند. عربستان سعودی نیز با انتقال نفت خود بە دریای سرخ تهدیدهای ایران بر تنگە هرمز را تاندازەای خنثی نمودەاند. با این وجود رژیم ایران اگرچە قادر بە مقابلە با تمام تحولات جاری در منطقە نیست، اما ممکن ترین توان ایشان ممانعت از استقلال جنوب کوردستان ( کوردستان عراق ) و نقش جدی ایشآن در بحران جاری عراق است تا هرگونە کە بودە کوردستان را بە زیر سلطە دولت مرکزی عراق درآورد و پروژەهای کوردستان با کشورهای غربی را بە شکست بکشاند.
ذکر ین نکتە خالی از ارزش نیست کە از بدو تاسیس کشور عراق، بویژە از سال ١٩٩١ کوردستان عراق در زیر هیمنە و در حوزە نفوذ و اقتدار رژیم ایران بود، اما در سال ١٩٩٦ بدنبال توافقی کە میان تورکیە و اسرائیل انجام گرفت و ایران این معاهدە را تهدیدی علیە خود می پنداشت، در اقدامی مشابە بە یک همپیمانی با کشورهای افغانستان ( طالبان ) ، سوریە و حزب اللە لبنان پرداخت. خلع موجود برای تکمیل و بهم پیوستن این چهار کشور، جنوب کوردستان ( کوردستان عراق ) بود. در آن دوران کە اتحادیە میهنی کوردستان برهبری آقای جلال طالبانی در جنگ شدید با حزب دموکرات برهبری آقای مسعود بارزانی بود، و متحد ایران بشمار می رفت، با کمک همە جانبە ایران در صدد نابودی کامل حزب دموکرات برآمد. حزب دموکرات کە در بدترین موقعیت قرار گرفتە بود در اقدامی ناباورانە از رژیم صدام تقاضای همکاری نظامی نمود و نتیجە این همکاری کە بە ٣١ آب معروف است، بە شکست سنگین نیروهای اتحادیە میهنی و کوتاە شدن دست ایران منجر گردید. در ٣١ آب خارج از اینکە اتحادیە میهنی کوردستان متحمل شکست سختی گردید، متحد دیرین خود یعنی حزب دموکرات را کە امروزە در کوردستان حرف اول را می زند، از دست داد زیرا ازآن مقطع حزب دموکرات از ایران دوری جست، تاجائیکە در اینهمە سال علیرغم دعوت مکرر رژیم ایران، آقای مسعود بارزانی یکبار بە ایران سفر نمودە است. سیاست داخلی ایران در ارتباط با کوردهای خود، نیز بازهم عکس روش تورکیە است. رژیم ایران برعکس تورکیە کە تا اندازەای وضعیت اقتصادی کوردستان را سامان دادەاست، دست در گلوی مردم کوردستان نهادە و کوردستان را بجهت فراموش نمودن تمایلات ملی در فقر شدید قرار دادە است. امروزە استانهای کوردنشین ایران جزو فقیرترین استانهای کشور هستند. برعکس تورکیە کە فعالان راندە شدە را جذب کشور مینماید، رژیم ایران نە اینکە امکان بازگشت فعالان سیاسی خارج از کشور را نمیدهد، بلکە فعالان داخل کشور نیز را وادار بە خروج از کشور مینماید. نگاە ایران بە کوردستان عراق همچنان امنیتی و توام با تحقیر و تهدید است. در کل میتوان گفت مواضع ایران در چند ماە گذشتە در مورد کوردستان عراق آخرین میخ تابوت را بر روابط آن دو زدەاست.