مقایسه جملات سومری و ترکی12 -Grammar4

در قسمتهای گذشته گفتیم:
جمله ی زبان سومری تشکیل شده از "کلمات ( فعل ، غیر فعل) و وندها. این عناصر سه گانه را در متون، و عبارات آنالیز کردیم. با توجه به برابرهای آنها در زبان ترکی. 
متد این بود: در آنالیر و "برابر گذاریها"  به : 1-"تغییرات قانونمند اصوات"، 2- معنا، 3-چگونگیِ حس شدن شئ و فنومن در دو زبان، 4- دستور زبان، 5- هم معنی بودن دو بخش ( درقسمتی از کلمات ترکی) و وجود بن های سومری در آنها، توجه کنیم، و در"شباهتهای ظاهری عناصر سه گانه"نمانیم، به ژرفا وارد شویم.
و عملاً نشان دهیم که "زبان ترکی، به خاطر هم خانوادگی با زبان سومری، میتواند، توسط اهل تحقیقی که آشنایی لازم با هر دو زبان را دارند، به عنوان ابزاری برای درک معانی متون سومری، استعمال شود". 
این کار را تاکنون در 12 مقاله ، جهت مطالعه ی خواننده عادی، پیس بردیم. 
از آنجایی که کارِ "خوانش متون سومری به یاری زبان ترکی"، تقریباً فاقد منابع لازم است و روی موضوع، کار قابل توجهی صورت نگرفته، به احتمال زیاد، در تلاش حاضر، خطاهایی پیش آمده است.
رفع آنها و تکمیل کار تحقیق را به عهده ی پژوهشگران میگذارم.
"آنچه در این مقالات مطرح شده در کل از جنس تحلیل"است. نباید چیزی مطلق پنداشته شود.
برابریابی واژه های سومری براساس تحلیل صورت گرفته و ممکن است آمیخته با خطا باشد. باید با دید علمی نقادانه به آنها نگریست. شاید راه  پژوهش های بعدی هموار شود. 
با توجه به کار انجام یافته میتوان گفت، در کل همه ی وندها و اجزای جملات و کلمات سومری( منهای استثناهای اندک)  این خاصیت خانوادگی را دارند که با کمک زبان ترکی "تجزیه-تحلیل"شوند. 
گرامر زبان سومری راحت است. قواعد زیادی ندارد. فقط "وندها"کار را دشوار میکنند. آنها هم در کل با وندهای زبان ترکی خویشی دارند، که از این زاویه میتوان مشکل را به مقدار زیادی حل کرد. 
***
در این قسمت، موضوع را ادامه داده و به بخش دیگری از چگونگی "خوانش جملات و عبارات سومری، به یاری زبان ترکی"، می پردازیم.
---

(ĝen (gen برو!
ĝen [GO] wr. ĝen; ma "to go; to flow" Akk. alāku
منبع:ePSD

1
در ترکی:
ge-en/ge-in، تلفظ لهجه ای واژه gedin اند، در خطاب به  فرد ( مفرد محترمانه) و جمع: برو، بروید.
ge-d-in صورت کتبی همان ge-en/ge-in است که d به آن افزوده شده .
get برو! برای شخص مفرد و بیان حالت عادی استعمال می شود.

در سومری و ترکی بن فعل بالا -ge است. و مشترک. ge-en/ge-in با اندکی تفاوت تلفظ همان واژه ی سومریgen ا ست. در لهجه های محاوره ای.
در gedin، حرف d افزوده شده . و در ge-t  همین حرف d قانومند به t تبدیل شده است. 
به معنی "رفتم"، در زبان محاوره، باز صدای t به d بر میگردد:get-dim /ged-dim . 
t/d "حذف"هم  می شوند: ge-en . حتی e نیز کوتاه میشود: gen. 
t اینجا صدایی ست "چرخشی و حذف شدنی.
یادآوری: نباید فراموش کرد که gen سومری فعل است و افعال مانند اسامی به زبانهای غیر هم خانواده کوچ نمی کنند. 
 فعل gen ارتباط و پیوند و هم خانوادگی دو زبان مذکور را به روشنی نشان میدهد. 
gen سومری را به اشکال زیر هم داریم. لغت میانه اکدی ست:
!gen-ni   a-lik   go
منبع: (Titel: “On the Old Babylonian Understanding of Sumerian Grammar” Author: Peter J. Huber (Altendorf, Switzerland
P.8
gen-na  a-[lik]  go
Peter J. Huber
p.90
2
چرا گفته می شود ! gen / ge-en برو؟ ، دوری یک طرف  چه تغییری در وضع ایجاد میکند؟ به عبارت دیگر منظور از برو، gen چیست؟
در ترکی قدیم جمله !gen ol/dur یعنی uzaq ol. دور شو، فاصله ایجاد کن. gen در ترکی به معنی گشاد، و گشادگی نیز هست.
که در آن، طرفین از هم "دور"اند. بین شان فاصله و گشادی وجود دارد. در حالت امر به طرف مقابل گفته میشود:
گشادی یا فاصله ایجاد کن، دور شو. به اصطلاح "برو، بروید"یعنی ge-en . یا کوتاه gen . get
پس  فعل سومری gen علاوه بر اینکه با فعل ge-en ترکی یکی ست  با  کلمه gen گشاد، وجود فاصله بین طرفین،  نیز هم صوت و هم پدیده و هم معنی است. چرا که  فنومن "فاصله"را مد نظر دارد. چیزی که در هر دو زبان عنصر مشترکی ست.
اصطلاح gendən genə  به معنی uzaqdan uzağa دورا دور هنوز هم رایج است. 
اینها نشان دهنده آن است که فنومن "دوری"در کلمه ی برو gen سومری، در  کلمات ترکی ge-enبرو، بروید، گشادgen ، و دورادور gendən genə تکرار شده است. 
آنچه در مورد gen سومری و ترکی مشاهده میکنیم تنها در میان زبانهای هم خانواده با سومری میتواند رخ دهد. و داده است.

---

gana [COME ON!] wr. ga-na; gana "come on!" Akk. gana
ePSD
!gen-am3     al-kam    come
am3 : me-en (men):  mən-
Peter J. Huber
P.8

و اما فعل بیا. با دو صورت gen-am3 / gana
قابل توجه است که در فعل بیا هم بن -ge وجود دارد. یعنی بیا و برو ی سومری در این بن مشترک اند. حتی در خود واژه ی  gen . 
در ترکی به این دو کلمه توجه کنیم: anna-maq و anla-maq ( درک کردن).  دو تلفظ از یک واژه اند. که نشان میدهند صدای n به l قابل تبدیل شدن است. یعنی جزو تغییرات قانومند به حساب میاید. 
همینطور است تبدیل صدای a به ə . در کلمات مختلف.
اگر در کلمه سومری gana ؛ عوامل بالا را وارد کنیم و بنویسیم g-ə-l-ə  مشاهده میکنیم این کلمه همان بیا gəl ترکی ست.   a/ə از آخر واژه ی سومری افتاده و تبدیل n به l و a به ə صورت پذیرفته است. 
همینطور می نویسیم:
gana : gələ=gəl 
gen-am3: gəl-əm= gəl
am3 در ترجمه به ترکی به معنی sən تو نیز میاید.

پس اینجا هم بن -ge فعل ترکی با بن سومری -ge مشترک اند. برای اینکه gen-am3 / gana به فعل ترکی gəl بیا،  یا gəl-in بیایید، مبدل شوند دچار تغییرات صوتی قانومند شده اند. که طبیعی ست.

du/ĝen to come, go to
du=du: gəl
در ترکی جمله du gəl/dur gəl را اکنون به معنی "پاشو بیا"میاوریم. ولی در اصل و ریشه du نیز به معنی gəl است. gəl در واقع du را معنی میکند.
در زبان ترکی کلمات و عبارات کافی از این نوع  وجود دارند. du get, du du, احتمالا نشان دهندی یکی شدن دو گونه ی مختلف از طرز صحبت اند. که میتوانند زبان یا لهجه باشند.
پدیده مذکور - وحدت دو طرز صحبت- در کلمات سومری  gen/du/ĝen نیز در ارتباط با عمل "آمد و شد"مشاهده می شود. 
مفهوم du/ ge-en در ترکی مطابق مفهوم سومری آن است. اینجا هم پیوند دو زبان مشاهده میشود.
**

!gen-am3-mu-še* al-kam a-na ṣe-ri-ya*  come to me
gen-am3-mu-še
با توجه به تغییرات قانونمند اصوات، و با توجه به زبان ترکی مینویسیم:
am3 برابرش :
əm/mə/in: am3 و  gəl :gen
گفتیم  am3 در ترجمه به sən هم اشاره دارد. جمله سومری را میتوان در گام نخست چنین نوشت:
gen-am3-mu-še
gel-ən-mu-şi
gel-in-mi-ši
şi - ترکی، در ریشه و še- سومری به معنی sarı، به سوی، به طرف، اند.
یعنی:
(onun gəl-mə-gi/sizin gəl-mə- giz mənə sarı( olsun
یعنی:
!gəl/gəl-in mənə sarı
!  mənə sarı gəl-in/gəl
!come to me
آنالیز، چگونی پیوند دو جمله، دو زبان را، عملاٌ  نشان میدهد.
**
gen-am3-ma* at-la-kam* come away
ma- اینجا به معنی رفتن است(get (qırağa. در لهجه ES: emesal
ĝen; ma "to go; to flow" Akk. alāku
ePSD
gen : بیا، برو ؛ ma برو ( کنار). 
بیا برو کنار. (gəl-in gedin( qırağa)/ gəl get (qırağa
(gəl-0-get/gəl-in-ge-d-in (qırağa
احتمال: احتمالاً وند منفی mə- در ترکی، مانند gəl-mə نیا، ریشه در ma- ی سومری دارد. به صورت gəl-ma یعنی بیا برو کنار یا برو-برو کنار. 
که اکنون به صورت "نیا gəl-mə-yin/gəl-məنیایید "معنی میدهد. که مفهوم کنار بروید را میرساند.

**

!gen-en-ši* a-lik-šum* go to him
برو\بیا به سوی او get o na sarı
o-na sarı get

با توجه به قانون تغییرات اصوات داریم:
en/in=on/ ol/ o
ši /  še
CONTRAPUNCTIVE ši- (ša-, šu-) so, therefore
gen-en-ši
gəl/get-on-(a) sa-rı
yen eni-şi/ yen en-şi
بیا به طرف سرازیری ، سرازیری را طی کن. یعنی:
بیا ، برو به طرف او
gəl-in, sa-rı
gəl/gət o-na sa-rı
ona sarı get

 ***
در ترکی کنونی 
nə-mə ,nə-m-nə, nə-mə-nə
تلفظ های مختلف یک کلمه اند به معنی "چه چیز". و nə مفهوم "چه"را میرساند. mə, mən  وجود، هستی شخص، من، معنی میدهند. 
mən-ə- یعنی "به من". nə-mə-nə : چه چیز به من مربوط میشود؟ ?Onun mənə nə ilgisi var
کوتاه: چی؟
در سئوال "چه کسی"؟ گوییم : ?kim ، کدامین کسhansı adam،
هر کس hamı , hər kəs,hərə همه
 در سومری بخشی از این چیزها را با کلمه na-me-که شکل قدیمی همان nə-mə در ترکی ست بیان می کنند. 
 عبارتی که اکنون با nə-mə میاوریم:
lu :adam

lú-na-me some(one), anyone, no (one), none
?nəmə/nə adamı
معنی عبارت سومری همان است که به انگلیسی قید شده.
اما ترکی آن که در زیر آمده چنین است:
او چگونه شخصی ست، کیست، kimdir, necə bir adamdır
*
nì-na-me something, anything, nothing
معنی سومری به انگلیسی قید شده. 
در ترکی امروزه گفته می شود:
ni(e)-nəmə/ney-nəmə/ney-nəmə-k
چه میتوان انجام داد؟
*

ki-na-me somewhere, nowhere
 ki nə-mə-nə
 با مفهوم سومری:
heç yerdə, hər yerdə
 با توجه به مفهوم این عبارت در هر دو زبان (سومری و ترکی) میتوان نتیجه گرفت  عبارت معنی:
 harada, hansı yerdə را نیز میرساند.
مغهوم جدید:
 اکنون عبارت سومری را به معنی و برابر "که چی"در فارسی استعمال میکنیم: ?o nə olsun
* 
u4-na-me sometime, never
öd/ö=u4در ترکی قدیم "زمان، زمان گذشته، اکنون بن فعل( öt-ən (gün است به معنی سپری شده ( روز).
öt/öd/ö nəmə
در سومری:
heç vaxt, bir vaxt
-
در معنی امروزی: آن چیست؟ o nə-mə-nə
***

kaš4 - du11 to perform running, run
qaçış eləyin, qaçın 
kaš4  am3-[m]e-en (alassumam) I run here
p.105 Peter J. Huber

kaš4:qaş/qaç
qaç-am(n) mən
mən qaçıram
mən ora/bura qaçıram
این فعل سومری هم دقیقاً به همان معنی خودش در ترکی استعمال می شود.
***

an -du*⸢ i -il ⸣ -lak  he goes
an سومری را در ترکی به شکل an/on/ol/o داریم. "او، آن".
 a-n-du: -n-du 

n-اشاره به فاعل( o) دارد. به عبارت دیگر an برابر o است.
 an-du  ، یعنی "او می رود".
du بنی ست که معانی زیادی دارد، اینجا معنی رفتن( to go ) میدهد. در ترکی این بن را به شکل :
du/du get/dur/dur get به کار می بریم. که در آن get و du هم معنی اند. و هر دو معنی go دارند. از زاویه دیگر du معنی to do را هم میرساند ولی این معنی اغلب در انجام دادن کار های ساختمانی و مانند آنها استعمال می شود و نه  در"مورد رفتن". du به درستی معنی رفتن میدهد. وگفتیم n- اشاره به فاعل " o"دارد.
 an-du ، در معنی رفتن، به حرکت افقی اشاره می کند. ولی فعل e11-de ( پایین رفتن، پیاده شدن)، حرکت از بالا به پایین را میرساند.
 این، حرکتی ست که در ترکی با کلمه endi بیان می کنیم.
بن سومری du با تغییر شکل یافته ی gen سومری، یعنی get ،
در ترکی ظاهر شده و معنی "برو، بلند شو برو" می دهد.
در واقعget-di/ du- get ترکی "رفت، برو،  از کنار هم نشستن دو واژه ی سومری du وgen حاصل شده است . 

!e11-dè Descend
e11-de=e [n]di
en/yen/enmək/endi/ e11-de

گفتیم زبان سومری پایین آمدن را با e11-de بیان میکند که شکلی از en-di در ترکی ست؛ n در آن کوتاه، و e به i تبدیل شده است. 

*
an -du -un*⸢tal2 ⸣ -lak  you go
en-dun/ en-din
معنی کنونی در ترکی: تو رفتی( بدون توجه به نوع حرکت)
*
an -ši -du*   i- ⸢il -lak ⸣ -šum he goes to him
en-iş-du/enişdi/yenişdi/yanaşdi/yendi ona sarı 
ona sarı gedir
*
an -ši -du -un* a -al -lak-šum  I go to him
Peter J. Huber p.91
en-iş-dum
yen-iş-dim/yanaşdım/yendim ona sarı
ona sarı gedirəm
*

am3-du-un * a-⸢al⸣-la-kam * I come
ən-dum/gəlirəm می آیم
am3-du-un tal2-la-kam you come
ən-dun/gəlirsən می آیی
در سومری برای اول شخص و دوم شخص مفرد وند du-un- آورده که در ترکی برای اول شخص dim/-dum- رایج است. 
p.92
:Perfective Subject
e)n I, me)
e)n you)
*

!du11-ga-na Say it to him
de-gi-nə
 de gi nə/ona de-gi-nə-n /onu(i) ona de-gi-nə-n
جمله سومری مطابق جمله ترکی ست.
*

!tuš-a Sit
tuš: düş 
تبدیل t به d قانومند.
در ترکی düş یعنی بیافت. diş- dur یعنی راحت بنشین( اذیت نکن) .
ظاهراً در سومری عمل و فنومن"نشستن"را افتادن شخص حس میکردند. 
در ترکی düş-mək افتادن، پایین آمدن.
شخص موقع نشستن پایین میاید؟ با دید و حس سومری، بله. همینطور در ترکی هم پایین آمدن
با فعل düşmək بیان میشود. در این رابطه عبارات زیر را به کار می بریم:
düş a , düş ba, düş bir, düş-a düş, düş ha düş 
هریک از این عبارات معنی خاص خود را دارد. ولی در مجموع مفهوم "پایین آمدن، افتادن"، "بیا پایین، بیافت"را میتوان از آنها درک کرد. 

*

!ĝen-na (rare: ĝen-né) Go
!silim-ma Be well 
silik ol/sağ ol
ga-"may I, I want to

Plural Verbs

(sg. tuš pl. durun(TUŠ), dúr-ru-un, durun x(TUŠ.TUŠ) (OS
جمع  tuš را (durun(TUŠ گفته اند. در ترکی durun düşün گوییم به معنی بیافتید. مثل ترکی düş-düş را تکرار کرده اند که در سومری تکرار فعل یا اسم و صفت نشانه جمع است.
*

?ama-ni-gin7 like her mother
dumu-saĝ lugal-la-gin7 like the first-born son of the king
gin7-سومری کوتاه tə-kin/tə-gin ترکی به معنی مثل مانند است.
a-ba za-e-gin7 who is like you"

p.44

DANIEL A FOXVOG

INTRODUCTION TO SUMERIAN GRAMMAR 

 ***
kaš 
در ویدئو زیر برای نگارش زبان سومری "گونه ای از حروف لاتین"استفاده شده که اکنون دیگر قدیمی به حساب میاید.
برای گونه ی جدید به فرهنگ ePSD مراجعه شود.

kaš 
kaš [BEER] wr. kaš; kaš₂ "beer; alcoholic drink" Akk. šikaru 
kaš [DECISION] wr. ka-aš; ga-eš₈ "decision" 
kaš [RUNNER] wr. kaš₄; ^lu₂kaš₄ "runner, trotter, messenger; to run" Akk. lasāmu; šānû 
kaš [URINE] wr. kaš₃ "urine" Akk. šīnātu
ePSD