معامله تسلیحاتی قرن

امارات ۸۰ فروند جنگنده رافال از فرانسه می‌خرد

بابک تقوایی - ایندیپندنت فارسی

صبح روز دوازدهم آذر ۱۴۰۰ برابر با سوم دسامبر ۲۰۲۱، امضای قراردادی به ارزش ۱۶ میلیارد یورو برای خرید ۸۰ فروند جنگنده همه‌منظوره داسو رافال‌اف۴ (Dassault Rafale F4) میان امارات متحده و فرانسه به تیتر اول بسیاری از مهم‌ترین رسانه‌های جهان تبدیل شد. این قرارداد در حین سفر دو روزه امانوئل ماکرون، رئیس‌جمهوری فرانسه، به امارات متحده عربی امضا شد؛ قراردادی که لبخند رضایت را بر چهره سیاستمداران فرانسوی نشاند و حیرت مقام‌های آمریکایی را در پی داشت.

پیش‌تر، به دنبال معامله صلح اسرائیل و امارات متحده عربی با رایزنی‌های دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری پیشین آمریکا، و داماد او، امارات متحده عربی موفق شد پس از پنج سال تلاش سرانجام اجازه خرید هواپیماهای جنگنده رادارگریز و همه‌منظوره اف-۳۵اِی لایتنینگ۲ (F-35A Lightning II) را از ایالات متحده کسب کند. در این راستا در تاریخ سه‌شنبه ۳۰ دی ۱۳۹۹، تفاهم‌نامه‌ای میان مقام‌های اماراتی و آمریکایی امضا شد.

روی کار آمدن دولت جو بایدن مشکلاتی را در راه فروش جنگنده‌های گران‌قیمت و پردردسر به امارات متحده عربی پیش آورد. از تلاش برخی از سناتورهای آمریکایی برای ممانعت از فروش این جنگنده‌ها در فروردین ۱۴۰۰ که با تلاش دولت بایدن به شکست منتهی شد گرفته تا مذاکرات مقام‌های آمریکایی با همتایان اماراتی برای فروش ۵۰ فروند اف-۳۵آ به ارزش ۱۰.۳ میلیارد دلار به شرط منعقد نکردن قرارداد بین چین و امارات برای توسعه خطوط شبکه ۵جی شرکت چینی هووآوی در این کشور.

با وجود آنکه در روز سه‌شنبه ۲۵ آبان ۱۴۰۰، مقام‌های آمریکایی از پایبندی‌ خود به تفاهم‌نامه‌های منعقد شده با کشور امارات مبنی بر فروش اف-۳۵ خبر دادند، همچنان به رسانه‌ها اعلام کردند که مذاکرات در این راستا به‌کندی پیش می‌رود. حالا تنها چند روز پس از آن، دولت امارات متحده عربی ۸۰ فروند جنگنده رافال اف۴ به فرانسه سفارش داده است؛ جنگنده‌هایی که اگرچه رادارگریز نیستند اما می‌توانند از عهده بسیاری از ماموریت‌های تعریف شده برای جنگنده‌های اف-۳۵ آ رادار گریز بر بیایند؛ جنگنده‌هایی که ممکن است امارات متحده عربی با خریدشان دیگر از سفارش دادن آن‌ها صرف‌نظر کند.

تاریخچه مذاکرات امارات متحده عربی و فرانسه برای خرید رافال

همه‌چیز در سال ۱۳۸۷ آغاز شد؛ زمانی که نخستین بار دولت امارات متحده عربی تمایل خود برای خرید ۶۰ فروند جنگنده همه‌منظوره رافال از شرکت داسو اوییشن به منظور جایگزینی با جنگنده‌های میراژ ۲۰۰۰-۹ خود را مطرح کرد. با وجود این، مدتی بعد مذاکرات متوقف و به انعقاد قراردادهایی برای ارتقای ناوگان جنگنده‌های میراژ امارات متحده عربی منتهی شد. به جای آن، امارات متحده عربی در سال ۱۳۹۱، مذاکره با ایالات متحده آمریکا برای خرید جنگنده رادارگریز اف-۳۵آ را آغاز کرد.

فروش جنگنده‌های رادارگریز اف-۳۵آ به امارات متحده عربی تنها در زمان ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ ممکن بود. در این راستا با رایزنی‌ مقام‌های آمریکایی و جرد کوشنر، داماد دونالد ترامپ، بین امارات و اسرائیل قرارداد صلحی منعقد شد که راه را برای انعقاد قرارداد خرید اف-۳۵آ برای امارات متحده عربی هموار کرد. اسرائیل تنها کاربر جنگنده‌های رادارگریز اف-۳۵ در منطقه خاورمیانه است که سال‌ها با فروش چنین جنگنده‌هایی به کشورهای عربی مخالفت کرده بود اما صلح امارات با اسرائیل مانع از سنگ‌اندازی‌های این کشور در این راستا شد.

اگرچه به نظر می‌رسید همه‌چیز برای فروش اف-۳۵آ به امارات به‌خوبی پیش می‌رود، با روی کار آمدن جو بایدن مشکلات عدیده‌ای برای فروش این جنگنده‌های پیشرفته به امارات متحده عربی پیش آمد؛ مشکلاتی که در دوران ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ به آن‌ها توجهی نشده بود. به همین منظور در آبان ۱۴۰۰، مذاکراتی پیچیده و طولانی بین مقام‌های آمریکایی و اماراتی برای فروش اف-۳۵ به امارات صورت گرفت اما بسیاری به نتایج آن خوش‌بین نبودند.

امارات صاحب پیشرفته‌ترین مدل از جنگنده رافال خواهد شد

بر اساس قرارداد منعقد شده، جنگنده‌های دوموتوره رافال امارات از نوع اف۴، یعنی پیشرفته‌ترین نمونه آن، خواهند بود؛ جنگنده‌هایی که از همتایان کنونی خود که در خدمت نیروی هوایی فرانسه‌اند نیز پیشرفته‌تر خواهند بود. مهم‌ترین وجه تمایز آن‌ها با پیشرفته‌ترین جنگنده‌های رافال موجود در خدمت کشورهایی چون مصر و قطر، تجهیز آن‌ها به سامانه‌های پیشرفته ارتباطی و انتقال داده الکترونیکی و ماهواره‌ای و مهم‌تر از همه استفاده از نوع پیشرفته‌ای از رادار آرایه فعال فازی به نام RBEA2 خواهد بود. تحویل رافال‌های اماراتی در سال ۲۰۲۷ آغاز و تا سال ۲۰۳۱ ادامه خواهد یافت.

لازم به ذکر است، قطر، همسایه غربی امارات متحده عربی، نیز یکی از بزرگ‌ترین مشتریان جنگنده رافال است. در سال ۱۳۹۴، شیخ‌نشین قطر ۲۴ فروند جنگنده رافال همه‌منظوره به همراه لوازم یدکی، تجهیزات زمینی و سلاح به ارزش ۵.۶ میلیارد دلار به فرانسه سفارش داد. ۱۸ فروند از آن‌ها از نوع ئی‌کیو۳آر (EQ3R) و تک‌سرنشین و شش فروند دیگر از نوع آموزشی/رزمی یعنی دی‌کیو (DQ) بودند که در سال‌های ۱۳۹۸ و ۱۳۹۹ تحویل شدند. پس از آن، قطر قراردادی ثانویه برای خرید ۱۲ فروند جنگنده رافال دیگر در سال ۱۳۹۶ منعقد کرد که هم اکنون در حال تحویل به نیروی هوایی این کشور است.

لازم به ذکر است دو میلیارد از ارزش ۱۶ میلیارد یورویی قرارداد خرید ۸۰ فروند جنگنده رافال از فرانسه مربوط به تسلیحات آن‌ها است؛ تسلیحاتی شامل موشک‌های کروز شاهین سیاه یا استورم شدو (Storm Shadow) ارتقا یافته و موشک‌های پیشرفته هوابه‌هوای میکا‌ اِن‌جی (MICA NG). هم‌اکنون نیروی هوایی امارات متحده عربی ۶۰۰ فروند از این موشک‌های کروز را در اختیار دارد؛ موشک‌هایی با برد ۳۰۰ کیلومتر که در سال ۱۳۷۷ خریداری و در سال‌های ۱۳۸۲ تا ۱۳۸۷ تحویل داده شدند تا جنگنده‌های میراژ ۲۰۰۰-۹ نیروی هوایی این کشور از آن‌ها استفاده کنند. حالا امارات متحده عربی به دنبال خرید نوع پیشرفته‌تری از این موشک‌های کروز است.

رافال جایگزینی مناسب برای میراژ ۲۰۰۰-۹ در خدمت نیروی هوایی امارات متحده عربی

نیروی هوایی امارات متحده عربی هم‌اکنون ۵۹ فروند جنگنده میراژ ۲۰۰۰-۹ در سه مدل در اختیار دارد. اسکادران‌های ۷۱ و ۷۶ در پایگاه هوایی الظفره در نزدیکی ابوظبی و اسکادران ۸۶ در پایگاه السفران در نزدیکی شهر زاید کاربران این جنگنده‌های تک موتوره‌اند. امارات متحده عربی در طول تاریخ خود ۶۹ فروند جنگنده میراژ ۲۰۰۰ سفارش داده است. ۳۶ فروند نخست در حقیقت برای جایگزینی با جنگنده‌های میراژ ۵ سفارش داده شدند که شیخ‌نشین ابوظبی در اوایل دهه ۱۳۵۰ خورشیدی خریده بود.

نخستین بار در سال ۱۳۶۲، تعداد ۱۸ فروند میراژ ۲۰۰۰ خریداری شد که سه فروند از نوع شناسایی تک کابین (RAD)، سه فروند از نوع دوکابینه آموزشی رزمی (DAD) و ۱۲ فروند باقیمانده از نوع همه‌منظوره و تک کابینه (EAD) بودند. یک سال بعد، ۱۸ فروند دیگر نیز سفارش داده شدند که پنج فروند شناسایی دیگر را نیز شامل می‌شدند.

برای میراژهای شناسایی هشت رادار کنارنگر (Side Looking Radar) قابل حمل در یک غلاف خارجی زیر شکم سفارش داده شد. تحویل تمامی این جنگنده‌ها در سال ۱۳۶۸ آغاز و تا سال ۱۳۷۰ به طول انجامید. در این حین، یک فروندشان سقوط کرد که در سال ۱۳۶۹ یک فروند میراژ ۲۰۰۰ ئی اِی‌دی (Mirage 2000EAD) به جای آن خریداری شد.

در سال ۱۳۷۷، امارات متحده عربی از آمریکا تقاضا کرد تا جنگنده‌های اف-۱۶ با قابلیت استفاده از موشک‌های دوربرد ضد کشتی را به آن‌ها بفروشد که با آن موافقت نشد. در پاسخ، امارات متحده عربی برای خرید ۳۰ فروند از انواع پیشرفته جنگنده میراژ یعنی مدل ۲۰۰۰-۵ مارک ۲ و ارتقا ۳۲ فروند از میراژ ۲۰۰۰های قدیمی خود قراردادی به نام «بادر-۲۱» منعقد کرد. شرکت داسو اوییشن این جنگنده‌ها را میراژ ۲۰۰۰-۹ نام داد زیرا با میراژ ۲۰۰۰-۵ تفاوت داشتند.

همان‌طور که در بالا ذکر شد، جنگنده‌های میراژ ۲۰۰۰-۹ به این دلیل خریداری شدند که قابلیت استفاده از موشک‌های کروز را برای نیروی هوایی امارات فراهم‌کنند؛ به‌خصوص پس از آنکه آمریکا از فروش موشک‌های کروز و ضد کشتی دوربرد برای استفاده روی جنگنده‌های اف-۱۶ اماراتی ممانعت کرد. در همان سال ۱۳۷۷، اماراتی‌ها ۶۰۰ موشک کروز استورم شادو ساخت انگلیس و فرانسه را سفارش دادند که در امارات شاهین سیاه نام گرفت.

جنگنده‌های میراژ ۲۰۰۰-۹ نیروی هوایی امارات در طول جنگ سال ۲۰۱۱ در کنار جنگنده‌های میراژ ۲۰۰۰ نیروی هوایی فرانسه، در بمباران پایگاه‌ها و تجهیزات نظامی نیروهای نظامی وفادار به معمر قذافی، رهبر خودکامه پیشین لیبی، نقش مهمی ایفا کردند. پس از آن نیز در عملیات طوفان قاطع علیه شبه‌نظامیان حوثی در یمن و شماری از عملیات‌های مشترک با نیروی هوایی مصر علیه شبه‌نظامیان القاعده در لیبی و مصر شرکت کردند.

در جریان نمایشگاه هوایی دبی در آبان ۱۳۹۶، مقام‌های دفاعی اماراتی از انعقاد قراردادی برای ارتقا ۴۲ فروند از مجموع ۵۹ فروند جنگنده‌های همه‌منظوره میراژ ۲۰۰۰-۹خود به جای خرید جنگنده‌های رافال خبر دادند. اما حالا با خرید رافال، میراژ ۲۰۰۰-۹های اماراتی ارتقا نمی‌یابند و با تحویل آن‌ها از دور خارج می‌شوند.

خرید جنگنده‌های رافال به طور قطع ضمن افزایش توان رزمی نیروی هوایی امارات متحده عربی بهبود روابط سیاسی و اقتصادی این کشور با فرانسه را سبب می‌شود؛ کشوری که روابط خارجی خود را بر اساس میزان فروش تسلیحات پایه‌گذاری می‌کند. جنگنده‌های رافال علاوه بر جایگزینی میراژ ۲۰۰۰-۹های نیروی هوایی امارات می‌توانند بخش عمده‌ای از ماموریت جنگنده‌های همه‌منظوره رادارگریز اف-۳۵آ را که امارات متحده عربی سال‌ها در تلاش برای خرید ۵۰ فروند از آن‌ها بود، به عهده بگیرند.

این بزرگ‌ترین توافق فروش هواپیماهای جنگنده از سوی فرانسه به شمار می‌آید.

مکرون در جمع خبرنگاران این توافق را برای اقتصاد فرانسه و اشتغال زایی در این کشور بسیار مهم ارزیابی کرد.

در پی اعلام این توافق، ارزش سهام شرکت هوانوردی دوسالت، سازنده جنگنده‌های ر افائل، ۹ درصد افزایش یافت.

به موجب این توافق در فرانسه هفت‌هزار شغل ایجاد خواهد شد و جنگنده‌های رافائل در سال ۲۰۲۷ به امارات تحویل داده خواهند شد.

این مذاکرات طی یک دهه اخیر به صورت غیرمنظم در جریان بود. در سال ۲۰۱۱، امارات پیشنهاد فرانسه را برای فروش ۶۰ جنگنده رافائل «بدون صرفه و غیرعملی» خوانده بود.