جنگ جاسوسی روسیه و غرب اوج می‌گیرد؟
- گوردون کوررا
جنگ اوکراين درگيری جاسوسی میان روسیه و غرب را که دهه‌ها در جریان بوده، شدت بخشیده است. اما سرویس‌های اطلاعاتی روسیه مظنون به انجام چه کاری هستند و اخراج مقامات آنها از پایتخت‌ها چگونه بر عملیات مخفیانه پوتین در خارج از کشور تأثیر می‌گذارد؟
هنگامی که روسیه برای اولین بار با نیروهای نظامی خود در سال ۲۰۱۴ اوکراین را هدف گرفت، دست سرویس‌های اطلاعاتی خود را نیز در غرب باز گذاشت- از مداخله در انتخابات ایالات متحده با استفاده از حملات سایبری گرفته تا مسموم کردن‌ها و خرابکاری‌ها در اروپا.
اما در ماه‌های اخیر این جنگ جاسوسی تشدید شده است زیرا کشورهای غربی به دنبال ضربه زدن و وارد کردن آسیب پایدار به توانایی اطلاعاتی روسیه برای انجام عملیات‌های مخفی بوده‌اند. اخراج بی‌سابقه ۵۰۰ مقام روسی از پایتخت‌های غربی نماد این امر است.
به طور رسمی، این مقامات به عنوان دیپلمات توصیف می‌شوند، اما اکثر آنها ماموران مخفی اطلاعاتی هستند. برخی از آنها جاسوسی سنتی را انجام می‌دهند - ایجاد ارتباط و استخدام عواملی که می‌توانند اسرار را منتقل کنند - کاری که کشورهای غربی نیز در داخل روسیه انجام می‌دهند.
اما اعتقاد بر این بود که برخی از آنها آنچه را که روس‌ها "اقدامات فعال"می‌نامند، انجام می‌دهند. این اقدامات از نشر تبلیغات تا فعالیت‌های مخفیانه تهاجمی‌تر را شامل می‌شود. لهستان می‌گوید ۴۵ روس اخراج شده، در اقداماتی برای "تضعیف ثبات"این کشور شرکت داشتند.
از سال ۲۰۱۴ سازمان‌های اطلاعاتی غربی می‌کوشند تا جاسوسان روسی را که در چنین فعالیت‌هایی دخیل هستند، شناسایی کنند. یکی از آنها "واحد ۲۹۱۵۵ جی‌آر‌یو اطلاعات نظامی روسیه"است که گمان می‌رود وظیفه خرابکاری، براندازی و ترور را بر عهده دارد.
نزدیک به هفت سال طول کشید تا مشخص شود این واحد پشت انفجار مهیبی بود که در اکتبر ۲۰۱۴ یک انبار مهمات را در جنگلی در کشور چک متلاشی کرد. بعضی از اعضای این واحد کسانی بودند که بعداً در مسمومیت‌های سالزبری بریتانیا در سال ۲۰۱۸ دخیل بودند.
همین تیم همچنین سعی کرد یک دلال اسلحه در بلغارستان را که در انباری در چک اسلحه ذخيره کرده بود مسموم کند - یکی از نظریه‌ها این بود که آن انفجار و مسموميت او به خاطر این بود که او برای اوکراین که درگیری در آن تازه شروع شده بود، سلاح فراهم می‌کرده است.
اعضای آن واحد همچنین در خارج کردن رهبران طرفدار روسیه از اوکراین در سال ۲۰۱۴ مشارکت داشتند. نيروهای امنیتی غرب این واحد را به دقت تحت نظر دارد.
مظنونان مسمومیت سالزبری - الکساندر پتروف (چپ) و روسلان بوشیروف
اما زیرنظر داشتن و مراقبت یکايک جاسوسان کار پرهزینه‌ای است. جاسوسان غربی در روسیه مدت‌هاست تحت نظارت شبانه‌روزی بوده‌اند، اما این اتفاق برای همتایان روسی آنها در پایتخت‌های غربی نیفتاده است.
یکی از مقامات آمریکایی به بی‌بی‌سی گفت: "هرچه این حضور بیشتر باشد، پنهان‌کردن دقیق‌تر آنچه که آنها در سر دارند، دشوارتر است."
اما این وضع ممکن است اکنون در حال تغییر باشد. مقامات غربی می‌گویند اخراج‌های اخیر بیش از یک ژست نمادین اعتراضی است، و بخشی از فشار گسترده‌تر برای کاستن از ظرفیت روسیه برای آسیب‌رسانی است. برخی جاسوسان نیز می‌گویند که اخراج دسته جمعی مدت‌ها پیش باید رخ می‌داد. یکی از مقامات می‌گوید روس‌ها به ما می‌خندند که حضورشان را تحمل می‌کنیم.
یکی از مقامات می‌گوید: "ما در تلاش هستیم تا هزینه‌ای به روسیه تحمیل کنیم که قابلیت‌های تهاجمی و توانایی‌اش برای تهدید همسایگان و غرب کاهش یابد. تعدادی از کشورهای اروپایی برای کاهش توانایی سرویس اطلاعاتی روسیه در سراسر اروپا اقدام کرده‌اند. همه اینها گام‌هایی است که برای کاهش تهدیدات روسیه علیه ما طراحی شده است".
اعتقاد بر این است که در این ماجرا برخی از کشورها حضور به ویژه پررنگی داشته‌اند. برلین ۴۰ روس را اخراج کرده است. اما یک مقام اطلاعاتی غربی گفت که آنها معتقدند قبلاً نزدیک به ۱۰۰ مامور اطلاعاتی روسیه در آلمان حضور داشتند که مانند یک "ناو هواپیمابر"برای عملیات‌‌هایشان عمل می‌کردند.
چرا بریتانیا کسی را اخراج نکرده است؟ مقامات می‌گویند که همه آنها پس از سالزبری اخراج شدند و تنها جاسوسان باقی مانده ماموران "اعلام شده"هستند که به عنوان رابط برای تماس‌های رسمی عمل می‌کنند. آنها به احتمال زیاد توسط ام‌آی-فایو (سازمان اطلاعات داخلی بریتانیا) با مشاهده هر نشانه‌ای از انجام هر گونه اقدامات مخفیانه در کنار کار اعلام شده‌شان، تحت نظر خواهند بود.
در ایالات متحده، اخراج‌ها بر اساس تحقیقات در مورد هر فرد انجام می‌شود. یک مقام آمریکایی توضیح می‌دهد: "همه تصمیم‌گیری‌ها در مورد اخراج‌ها بر اساس اطلاعات جمع‌آوری‌شده توسط اف‌بی‌آی بر اساس کارهایی است که آنها انجام می‌دهند."کشورهای غربی برای اطمینان از اینکه هر فردی که اخراج می‌شود نتواند به سادگی برای یک کشور دیگر درخواست ویزا بدهد، همکاری کرده‌اند.
مقامات اطلاعاتی امیدوارند اخراج‌های گسترده، جاسوسی را برای روس‌ها دشوارتر کند
مقامات امنیتی می‌گویند که آنها بر این باورند که حجم اخراج‌ها در یک دوره کوتاه تأثیر "فلج‌کننده‌ای"بر اطلاعات روسیه خواهد داشت، زیرا این کشور در تلاش خواهد بود تا سر دربیاورد که عملیات چگونه ادامه پیدا کند و چه کسی را می‌توان در کجا مستقر کرد.
روسیه نیز با اخراج دیپلمات‌های غربی مقابله به مثل کرده است. در عمل، بیشتر اینها احتمالاً دیپلمات‌های "واقعی"هستند تا جاسوس. یکی از شکایات سرویس‌های امنیتی غربی، عدم تعادل در تعداد دیپلمات‌های روسی در کشورهای غربی و نسبت جاسوسان در مقایسه با کسانی که از سوی غرب در مسکو خدمت می‌کنند، بوده است. روسیه ۴۰ آلمانی را اخراج کرد اما این حدود یک سوم کل حضور دیپلماتیک در پایتخت این کشوراست.
تهاجم به اوکراین ممکن است فرصت‌های دیگری را فراهم کند. رویدادهای گذشته مانند درهم شکستن "بهار پراگ"توسط مسکو در سال ۱۹۶۸ باعث شد تصور عده‌ای از دولت مخفی در مسکو دگرگون شود و راه را برای استخدام آنها به عنوان عوامل غربی باز کند.
بر اساس گزارش واشنگتن پست، در واشنگتن دی سی، اف‌بی‌آی تبلیغات آنلاین افرادی را که در نزدیکی سفارت روسیه قرار دارند هدف قرار داده است. اف‌بی‌ای با استفاده از تصاویری از ولادیمیر پوتین که علناً رئیس سازمان اطلاعات خارجی روسیه، اس‌وی‌آر را سرافکنده کرده بود، آنها را تشویق می‌کردند تا با اف‌بی‌آی صحبت کنند.
از سال ۲۰۱۴ هم اوکراین کانون مبارزات مخفیانه سنگدلانه‌ای بوده است، به طوری که هر یک از طرفین در تلاش برای استخدام و ریشه‌کن کردن جاسوسان و همچنین ترور مقامات عالی رتبه اوکراینی هستند.
آژانس‌های اطلاعاتی غربی و نیروهای ویژه نیز سال‌هاست که در کنار کمک‌های نظامی آشکار، به همتایان اوکراینی آموزش می‌دهند. آنها به دستگیری جاسوسان روسی کمک کرده‌اند و آموزش‌هایی برای اقدامات مخفیانه از جمله توسط شعبه زمینی سیا ارائه کرده‌اند.
نبردهای جاسوسی همچنان می‌تواند تشدید شود، به ویژه اینکه فعالیت‌های مخفی یکی از گزینه‌های مسکو برای هدف قرار دادن خطوط تدارکاتی است که کمک‌های نظامی را به اوکراین وارد می‌کند. حمله موشکی به کاروان‌ها یا تأسیسات در لهستان بسیار خطرناک است، زیرا می‌تواند اصل دفاع از خود در ماده ۵ ناتو را فعال کند و به درگیری همه جانبه منجر شود.
اما مقامات اطلاعاتی غربی می‌گویند که نگرانی‌هایی دارند که با توجه به نقش کلیدی لهستان به‌عنوان ایستگاهی برای ارسال تدارکات به اوکراین، عملیات خرابکاری که در سال ۲۰۱۴ در جمهوری چک مشاهده شد، در لهستان نیز می‌تواند انجام شود.
این نوع عملیات‌های مخفی اغلب توسط روس‌هایی انجام می‌شود که به داخل و خارج از یک کشور سفر می‌کنند و نه دیپلمات‌ها. یکی از مقامات اطلاعاتی غربی توضیح می‌دهد که اما سفارتخانه‌ها زیرساختی را برای انجام فعالیت‌های آن افراد فراهم می‌کنند.
و امید این است که اخراج‌های گسترده این کار و همچنین جاسوسی سنتی را در حال حاضر بسیار سخت‌تر کند، به ویژه به این دلیل که تعداد جاسوسانی که باید تحت نظر باشند کمتر خواهد شد.