مناطق کردنشین در ایران (از لحاظ جغرافیائی پیوسته)، بر اساس طرح تقسیم بندی استانی، بر استانهای مختلفی تقسیم شده است، که از جمله می توان به استان آذربایجان غربی، کرمانشاهان و خود استان کردستان اشاره نمود، که البته در این تقسیم بندی تنها استان کردستان است که به نام کردستان خوانده می شود و بقیه مناطق در حقیقت زیر پوشش مناطقی قرار گرفتهاند که دارای این نام نیستند، و حتی بر خلاف نام کرمانشاهان، در استان آذربایجان غربی زیر عنوانی قرار گرفتهاند که از لحاظ اتنیکی به شیوه مستقیم هویت آنها را مخدوش کرده است. با شنیدن نام آذربایجان چنین القا می شود که گویا مردمان این استان همگی آذری هستند، اما در حقیقت بخش قابل توجهی از جمعیت آن را کردها تشکیل می دهند.
در این بحث سعی بر این است که مناطق کردنشین از زوایای مختلف مورد بررسی و کنکاش قرار بگیرد، اما با توجه به آنکه آمارهای در دسترس بر اساس استانی عملیاتی و طرح ریزی شدهاند، بنابراین ما تمرکز خود را بر روی استان کردستان قرار می دهیم، و بدین ترتیب متاسفانه بخش قابل توجهی از دیگر مناطق کردنشین از چهارچوب بحث ما خارج می گردد. اما با توجه به اینکه به قول معروف مشت می تواند نمونه خروار باشد، امید آن داریم که همین تمرکز به نوعی واقعیات مناطق کردنشین و مردمان آن را در ایران بازتاب دهد. برای اینکه تصویر دقیقتری از این ادعا بدست داده باشیم که بررسی ما به واقع مشت نمونه خروار می باشد، کافیست به این آمار ارجاع بدهیم که بر پایه سرشماری عمومی در آبان ماه ۱۳۹۰، جمعیت کشور ایران در حدود ۷۵٬۱ میلیون نفر بوده، و سهم کردها از این جمعیت ده درصد، پس با این حساب جمعیت کردها تقریبا بیشتر از هفت و نیم میلیون نفر می شود. در حالیکه بحث ما اینجا تنها بر حدود یک میلیون و نیم نفر جمعیت استان کردستان متمرکز است. یعنی تقریبا بیست درصد از مردمان کرد در ایران.
جمعیت استان کردستان
بر اساس آخرین دادهها، استان کردستان براساس آخرین تقسیمات کشوری در سال ۱۳۹۰ دارای ۱۰شهرستان، ۲۹شهر، ۳۱بخش، ۸۶ دهستان و ۱۶۹۷ آبادی دارای سکنه و ۱۸۷ آبادی خالی از سکنه بوده است. شهرستان‌های این استان عبارتند از بانه، بیجار، دهگلان، دیواندره، سروآباد، سقز، سنندج، قروه، کامیاران و مریوان. بر پایه سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ١٣٩٠ استان کردستان ۱٬۴۹۳٬۶۴۵ نفر جمعیت دارد که ۶۶ درصد شهری و ۳۴ درصد را جمعیت روستایی تشکیل می دهد. تراکم نسبی جمعیت معادل ۵۱.۲ نفر در کیلومتر مربع است .
وضعیت کشاورزی و منابع زیر زمینی
استان کردستان با حدود۲.۱ میلیون هکتار اراضی کشاورزی، حدود ۶.۶ درصد اراضی کشور را شامل می شود، و پس از استانهای خراسان و آذربایجان شرقی، بیشترین سهم را به خود اختصاص داده است.
ذخایر قابل توجهی در استان کردستان وجود دارد که آن را در زمره پنج استان برخوردار از کانسارهای غیر فلزی در کشور قرار داده است. کانی های مهم استان عبارتند از: سنگ آهن قروه ( پنجاه تا هشتاد میلیون تن ذخیره) باریت مریوان(۱ میلیون تن ذخیره قطعی و سه میلیون تن احتمالی) طلای قروه (شصت تن) مرمر و مرمریت در قروه، کامیاران و بیجار (ذخیره قطعی بیش از هفتاد و شش میلیون تن)، منگنز، فلد اسپات، گرانیت، انواع سنگهای ساختمانی و تزئینی، سنگ آهک و...
استان کردستان به لحاظ دارا بودن پتانسیل های خوب از جمله آب و خاک و معادن می تواند در زمینه تولیدات صنعتی رشد و توسعه یابد. استان دارای ذخایر قابل توجه مواد معدن است و سنگ های تزئینی با تنوع فراوان در رنگ، شاخص ترین ماده معدنی منطقه می باشد. در حال حاضر استان دارای۱٣٨ معدن فعال با بیش از٨.۴ میلیون تن استخراج سالیانه و اشتغال زایی۱٣۵۰ نفر می باشد.
کردستان از نظر ذخایر معدنی بسیار غنی است و بزرگ ترین ذخایر طلای کشور و معادن بزرگ آهن و آلمینیوم و... در این منطقه وجود دارد .
آمارهای تکان‌دهنده از وضعیت اقتصادی کردستان ایران
اگرچه تمام آمارهای مطرح شده در بالا از غنای طبیعی استان و پتانسیل و ظرفیت آن خوب آن برای رشد اقتصادی حکایت دارد، اما آمارها در رابطه با وضعیت اقتصادی از وضعیت اسفباری حکایت دارند. سالار مرادی، نماینده سنندج، کامیاران و دیواندره با ارائه آمارهایی از شرایط نامناسب این ستان می گوید. وی می گوید که در کردستان نه صنعت، نه معدن و نه کشاورزی آن‌چنان مورد توجه و اقدام قرار نگرفته‌اند. بر اساس آمارهای رسمی نرخ بیکاری در شهرهای کردستان ۳۱ درصد و در روستاهای کردستان ۲۳ درصد است، نرخ ۲۸ درصدی بیکاری بدون احتساب شغل‌های کاذب و بیکاران فصلی معضل بزرگی است که کردستان با آن روبه‌رو هست، و از سوی دیگر میزان بیکاری و درخواست کار فارغ‌التحصلان دانشگاهی مشکل دیگر کردستان است که بدون سرمایه‌گذاری و صنایع عظیم دولتی این مشکلات در حقیقت حل نخواهد شد. وی سهم بخش صنعت و معدن در تولید و اشتغال‌زایی کردستان را ۶.۳ درصد اعلام کرد در حالی که متوسط کشوری این سهم ۳۱.۳ درصد است. این درحالی است که به‌گفته این نماینده، در کردستان حدود ۳۰۰ معدن فعال وجود دارد و ۱۸ نوع ماده معدنی استخراج می‌شود، اما به دلیل آن‌چه وی خام‌فروشی، نبود کارگاه و صنایع تبدیلی تکمیلی، واگذاری معادن به‌صورت غیرکارشناسی و به‌وسیله رانت‌های آن‌چنانی می نامد، بخش صنعت و معدن کردستان رشد نکرده است. به‌گفته این نماینده مجلس، میزان فعالیت بخش صنعت و کارگاه‌های ۱۰ نفره در کردستان رتبه ۲۵ کشور و کارگاه‌های ۵۰ نفر به بالا رتبه ۲۷ کشور را دارند و در کردستان بیشتر از ۱۹ واحد تولیدی فعالیت نمی‌کنند. این نماینده مجلس همچنین با اشاره به این که ارزش افزوده بخش صنعت کردستان، رتبه ۲۹ و تولید ناخالص داخلی آن رتبه ۲۷ کشور داراست، گفته که درآمد سرانه استان ۴۰.۷ میلیون ریال است که درآمد سرانه متوسط کشوری ۸۲.۸ بوده و بدین ترتیب رتبه استان کردستان در این زمینه ۲۴ است. مرادی با اشاره به این که شاخص بخش کشاورزی کردستان ۱۵.۵ و بخش خدمات ۷۸ درصد است، تأکید کرده که این ارقام نشان می‌دهد در کردستان نه صنعت، نه معدن و نه کشاورزی آن‌چنان مورد توجه و اقدام قرار نگرفته‌اند و در عوض بخش خدمات که هیچ‌گونه کمکی به توسعه پایدار، تولید و اشتغال نخواهد کرد توانسته است شاخص‌های متوسط کشوری را پشت سر گذاشته و رتبه بهتری داشته باشد.
بیکاری
بر طبق آمار ارائه شده رسمی، استان لرستان با ۱٨.۹ درصد بالاترین نرخ بیکاری را در کشور داشته و بعد از آن استان کردستان با ۱۶.۱ درصد در مکان دوم قرار گرفته است. یعنی اینکه استان کردستان از لحاظ جمعیت بیکار در سطح یکی از بدترین استانهای کشور قرار دارد.
مصائب اجتماعی
در مورد مصائب اجتماعی می توان به زمینههای مختلفی اشاره کرد از جمله اعتیاد، طلاق خودکشی و غیره. در زمینه طلاق باید گفت که طبق دادههای رسمی کشوری شصت درصد از درخواست کنندگان طلاق در کردستان را زنان تشکیل می دهند. در بررسی آمار ازدواج و طلاق در استان کردستان در می یابیم در این استان به طور متوسط روزی ٨٨ نفر پیوند زناشویی می بندند و در مقابل روزی یازده نفر از یکدیگر جدا می شوند .
به گزارش خبرنگار خبرگزاری زنان ایران (ایونا) از سنندج ، در استان کردستان به طور متوسط روزی ۵/۵ مورد طلاق اتفاق می افتد که از نظر افزایش میزان طلاق همواره یکی از سه استان اول کشور بوده است، یک سایت دیگر در این مورد از رشد ۲. ۶۴درصدی طلاق و کاهش ۹. ۹درصدی ازدواج در کردستان خبر می دهد.
در زمینه خودکشی نیز معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی کردستان عنوان کرده که آمار خودکشی در کردستان سه برابر شاخص کشوری است.
در مورد اعتیاد هم باید گفت که رئیس دانشکده علوم تربیتی دانشگاه آزاد اسلامی سنندج اعلام داشته که بیش از ده هزار دانش‌آموز و صد و پنجاه هزار دانشجو در سال هشاد و چهار در سطح کشور معتاد بوده‌اند و در خیلی از بخش ها و صنف های جامعه در حقیقت افزایش آمار وجود داشته است. حقایق هم چنین از کاهش نگران کننده سن اعتیاد در کردستان می گویند.
در مورد وضعیت ایدز نیز باید گفت که استان کردستان از لحاظ آمار مبتلایان به ایدز نسبت به جمعیت در رده های میانی استانهای کشور قرار دارد. میزان مبتلایان به ایدز شناسایی شده در استان کردستان طبق آخرین آمار ارائه شده (در فروردین ماه سال ۱٣۹۲) ۴۶۲ نفر است که از این تعداد ٣۴ نفر زن و ۴۲٨ نفر مرد هستند . لازم بذکر است از این تعداد ۱۲۰ نفر وارد فاز ایدز شده و تاکنون ۱۷۴ نفر در استان کردستان بر اثر بیماری ایدز جان خود را از دست داده اند.
یک ارزیابی کلی
از آمارهای ارائه شده در بالا می توان استنتاج کرد که استان کردستان یکی از محرومترین استانها در کشور می باشد، استانی که علیرغم پتانسیلهای بالای اقتصادی، طبیعی و منابع زیر زمینی عملا و عمدا عقب نگه داشته شده و بدین ترتیب در مشکلات و مصائب عدیده ای دست و پا می زند. اگر دولتی با مسئولیت بالای ملی وجود داشته باشد، دولتی که رشد اقتصادی و اجتماعی در کردستان را نه تابع مسائل امنیتی، بلکه تابع زندگی مردمان آن دیار قرار دهد، این استان از شرایط رشد بسیار بالائی برخوردار می باشد. برای برون رفت از وضعیت نابسامان اقتصادی و رشد بیکاری در این استان از جمله می توان به کارهای زیر دست زد:
ـ صنعتی کردن استان. این پروژه می تواند شامل ایجاد کارخانجات و واحدهای تولیدی باشد. از جمله غیرمتمرکزکردن بخشهای تولیدی در کشور و انتقال بخشی از آن به استان، می تواند کمک شایانی به رشد این منطقه بکند،
ـ با توجه به اینکه بزرگترین منابع زیرزمینی کشور از جمله در زمینه طلا و آهن و آلومینیوم در این استان قرار دارند، ایجاد کارخانجات و واحدهای پردازش منابع استخراج شده (ایجاد کارگاه و صنایع تبدیلی تکمیلی)، در خود استان می تواند به کاهش رشد بیکاری کمک شایان توجهی کند،
ـ مکانیزه کردن کشاورزی و بطورکلی اهمیت دادن به تولیدات کشاورزی و زراعی از جمله کارهائی هستند که هم به کاهش بیکاری می تواند کمک کند و هم به توان تولیدی استان و از این طریق گسترش ثروت.
البته تمامی این کارها بستگی مستقیم به تغییر نگرش دولت مرکزی دارد. تغییری که در آن استان کردستان نه تنها بعنوان منطقهای برای استخراج و صدور مواد خام، بلکه به عنوان مرکزی برای تولید نیز نگاه شود. یعنی اینکه استان در چرخه استخراج و تولید نیز قرار بگیرد. بنابراین تحول در اقتصاد ابتدا نیاز به تحول در نگاه سیاسی و کلان دارد، امری که تا حالا متاسفانه در تاریخ نوین ایران و به درازای عمر رژیمهای متفاوت که بر این خاک و بوم حکم راندهاند، اتفاق نیافتاده و همین منشا اصلی بسیاری از نابسامانیها و حتی خیزشهای سیاسی در میان مردمان کورد بوده است.
-----------------------------------
منابع آماری:
بانه پدیا /آفرینش ٢٢ ماه هفت ٨٦ /سایت کردستان ایران /سایت تسنیم /زمانه /باشگاه خبرنگاران /ایلنا /سایت دانا /کردپرس /تلکس اینترنتی مهر.