اسلام ترکی (تورکی)
واقعه ١١ سپتامبر ٢٠٠١ نظریه فرانسیس فوکویاما نویسنده کتاب پایان تاریخ را زیر سوال و در مقابل اندیشه ساموئل هانتینگنتون نویسنده کتاب برخورد تمدنها که به کشاکش میان جهان غرب با اسلام پرداخته بود به واقعیت گروید. از بدو ١١ سپیتامبر کشورهای غربی نگاهی نوین به جهان اسلام داشتند و از بدو آن در صدد نزدیکی با اسلام میانهرو برآمدند. بدین منظور سه نوع اسلام تجربه شده هندی در بریتانیا، اسلام افریقایی در فرانسه و اسلام تورکی در المان در مقابل اسلامگرایی افراطی مورد مطالعه قرار دادند و در نهایت با توجه عوامل جغرافیایی و امنیتی اسلام تورکی را تقویت ونقش آن را در منطقه برجسته نمودند. اوباما بعداز انتخاب خود به مقام ریاست جمهوری امریکا اولین سفر خود را به تورکیه و آنهم بجای سفری دیپلماتیک بیشتر به بازدید از اماکن تاریخی و مذهبی آن کشور پرداخت. از این منظر اسلام تورکی در سطح جهانی اهمیت یافت.
در سطح منطقهای شورش در کشورهای عربی که به بهار عربی شهرت یافت، الگو و نظام آینده خود را برقراری سیستمی مشابه ساختار حکومتی تورکیه قرار دادند. سابقه دیرینه همزیستی آن کشورها در دوران امپراطوری عثمانی و در عصر جدید نیز رویکرد شرقی حکومت فعلی تورکیه یکی دیگر علل این الگوبرداری بود. حزب عدالت و توسعه از بدو روی کارآمدنش با رویکرد شرقی خود بازار کشورهای عربی، آسیای میانه، قفقاز و تا اندازهای روسیه را تصاحب کرد و از طریق بازار نفوذ سیاسی خود را که مایه دلگرمی کشورهای میزبان و هم مورد قبول کشورهای غربی بود بسط و توسعه داد. اردوغان مهمترین چهره دولت اسلامی تورکیه و رئیس جمهور فعلی آن کشور هر تورک را یک سفیر برای کشورش خواند. از جهت دیگر رمز موفقیت تورکیه در منطقه بیشتر ناشی از حساسیت کشورهای یادشده به ایران شیعی بود، حساسیت شدیدی که دشمنی با ایران به وجه مشترک کشورهای عربی با اسرائیل درآمده است. گرچه بحث بر سر کشورهای عربی نیست اما دلایل یادشده و بسیاری دیگر را می توان از علل اهمیت تورکیه بعنوان الگوی جهان اسلام در منطقه دانست.
در سطح داخلی مورخین تاریخ معاصر تورکیه بر این باورند که تنها ابزار آتاتورک برای ساختن تورکیه نوین دین اسلام بود تاجائیکه تمام مسلمانان تا تورک قلمداد نمود، تنها قادر به تورک نمودن مسیحیان نشد. نظام جمهوری را بر اساس دین بنیاد نهاد و دولتهای ماقبل ایشآن نیز از دین فاصله نگرفتند و کودتاهایی نیز که در آن کشور توسط ژنرالها بوقوع پیوست در خدمت به اسلام گرایی عمل بود. طبق آماری که در کتاب تورکهای امروز بقلم آندره مانگو یکی از کارمندان سفارت بریتانیا در آنکارا منتشر شده در جریان دو سال زمامداری کودتاگران مساجد آن کشور ٢٠% افزایش یافت، متون دینی در کتابهای درسی مدارس چاپ و خواندن آن اجباری گشت. ژنرالهای کودتاچی در مقابل اندیشه چپ مذهب را مدام تقویت می کردند. با چنین بنیانی که تنها ٢،٢ درصد بودجه آن کشور صرف آموزش میشود آتاتورک ملت تورک را سرچشمه تمدن دانست، در حالیکه بیشتر متون درسی مدارس آن کشور از فرانسه به آن کشور انتقال یافته است . باید بخاطر آورد که اگرچه نوسازی تورکیه بنام آتاتورک ثبت شده اما ٢٥ سال قبل در مجلس عثمانی ، لطفی فکری نماینده کورد دیاربکر در مجلس آن کشور پروژه جدایی دین از سیاست، تغییر الفبای آن کشور به لاتینی و یکسانی حقوق زن و مرد را را تقدیم مجلس نموده بود. مشابه این پروژه را سالها بعد قاضی محمد در جریان تاسیس جمهوری کوردستان مطرح کرده بود.
برخلاف ایرانیان که تاریخ قبل از اسلام برایشان اهمیت ویژهای دارد و بخشی از هویت خود نگاه می کنند، تاریخ ماقبل اسلام برای تورکها اهمیتی ندارد و خمیرمایه هویت ملی آنان از بدو ظهور اسلام و با توسل به دین اسلام قوام یافته است. به عبارتی دیگر اسلام برای تورکها همان اهمیت را دارد که دین یهود برای یهودیان دارد. تا اواسط حکمرانی عثمانی یونانیان، مسیحیان ( ارتدوکسی ) کورد، تورکهای چادرنشین، بوسنیایی ساکنان تورکیه بودهاند. ابزار غلبه تورکها بر این ملتها اسلام بوده است.
حزب عدالت و توسعه که اینک زمام امور کشور را در دست دارد با ویژگیهای جامعه تورکیه همخوانی بسیاری دارد و رمز موفقیت این حزب در شناخت دقیق از لایههای جامعه آن کشوور است. سناریوی چند سال قبل اردوغان در جریان نشست داووس و همچنین ارسال کمک به غزه، گرچه به اعتبار آن کشور آسیب رساند، اما در عرصه داخلی کارایی خوبی برای ایشان بهمراه داشت. نقش پررنگ اسلام در تصمیم گیریهای سیاسی جامعه تورکیه بقدری پررنگ است که در انتخابات رای به احزاب اسلامی رای به هویت ملی خود تلقی میشود. اردوغان در جمع یاران خود تاکید کرده که اگر به کسی سلام و علیک گفتید و پاسخ نگرفتید به او مرحبا بگوئید، اگر پاسخ نشنیدید بدانید که ایشآن تورک نیست. بدین معنی که واژه اسلامی سلام و علیک و مرحبا نشانه تورک بودن هست.
آشنایان به امور تورکیه عملکرد فعلی تورکیه را نئوعثمانی می پندارند. از جهتی ظهور حزب عدالت و توسعه بمثابه سقوط رژیم سوسیالیستی شوروی و ظهور روسیه جدید میباشد. در شوروی سابق به همان اندازه که کلیساها تعطیل گشته بودند با فروپاشی آن کشور موج مسیحیت گرایی در آن کشور فزونی یافت و کلیساها مملو از مردم شد تا جائیکه امروزه مردم روسیه از همه کشورهای اروپایی بیشتر گرایش دینی دارند. در تورکیه نیز با خاتمه تظاهر به سیستم لائیک آن کشور مردم با بازگشت به مساجد و زیر سایه دولت اسلامی قرار گرفتن هویت ملی خود را باز یافتند. زولفو لیوانلی نامزد و رقیب رجب طیب اردوغان در انتخابات شهرداری سال ١٩٩٤ استانبول که از اردوغان شکست خورد، در موج اسلامگرایی آن کشور اظهار نمود که مادربزرگ ایشان که در دوره عثمانی زیسته هیچگاه روسری به سر نداشته اما دختر یازده ساله ایشآن محجبه شده است.
تورکها سکیولاریسم را همیشه در مقابل ایران ترویج نموده و اسلام را در مقابل اروپائیان بکار برده اند. با تما تناقضاتی که در در ساختار دموکراتیک آن کشور وجود دارد، تورکیه مسیر زیادی تا رسیدن به دموکراسی واقعی دارد و بقول آقای عبدالله اوجالان هر جامعهای که پایه محکم فلسفی در پشت دمکراسی آن کشور نباشد، آن دموکراسی محکوم به فساد است. باید گفت دمکراسی نیم بند آن کشور نیز از نبود مبانی فلسفی رنج میبرد.