تاریخ ارمنستان

 *******

کاوش های باستان شناسی در ارمنستان حاکی از آن است که از 3000 سال پيش از میلاد مسیح اقوام مختلفی در مناطق مرکزی و غربی ارمنستان سکونت داشتند. اين اقوام شاخه ای جداگانه از نژاد سفید يا اصطلاحاً نژاد قفقازي (Caucasian) به شمار می رفتند که از دوران بسیار قدیم در قفقاز، آسیای صغیر و شمال مدیترانه می زیستند. در طول زمان این اقوام به دلیل جنگ های داخلی در میان خود تضعیف گشته و حدود 1500 سال پيش از میلاد مسیح تحت سلطه امپراتور آشور قرار گرفتند. فشار قوم آشور باعث شد تا اقوام نائیری (Nairi) و هایا (Haya) با یکدیگر متحد گشته و در اطراف دریاچه وان و تحت رهبری آرامه (Arame) حکومت اورارتو (Urartu) را بوجود آورند. پایتخت آنها شهر توشپا (Tushpa) بود که بعدها به وان (Van) تغییر نام داد.

 آرگیشتی اول (Argishti I) پادشاه اورارتو در سال 782 پيش از ميلاد دستور ساخت شهر اربونی (Erebuni) را داد که بعد ها به ایروان (Erevan) شهرت یافت. آرمن ها از نژاد هندو اروپایی بوده و در قرن 6 یا 7 پيش از ميلاد به سرزمین اورارتو وارد شدند، آنجا را فتح کردند و زبان خود را در آنجا رواج دادند. سپس ساکنان اولیه اورارتو در میان آرمن هاي هندواروپایی حل شدند و این اختلاط باعث شد که ملت جدیدی ایجاد شود که دیگران آنرا آرمن (Armen) یا ارمنی و خود آنها خودشان را های (Hay) بخوانند.

نام ارمنستان (Armenia) در کتیبه داریوش در بیستون که مربوط به سال 521 پيش از ميلاد است دیده می شود. «سرزمین پونتس و ارمنستان و ... را فتح کردم».

 ارمنستان در برخي از ادوار تاریخ پادشاهی مستقل بوده و در برخی دوران دیگر یا تحت سلطه ایران و یا تحت سلطه رومیان، یا تحت سلطه امپراتوری عثمانی و یا تحت سلطه امپراتوری روس بوده است.

بعد از سقوط مادها در 590 ق. م. پارسیان برایران زمین بحکومت رسید . گزنفون مورخ نامی در کتاب خود خاطرنشان میسازد که فرمانروای ارمنستان با کورش کبیر متحد شد. در قرن چهارم پیش از میلاد امپراطوری پارسیان سرانجام در زیرضربات اسکندر از پای درآمد . به گفته برخی مورخان ارمنستان یکی از قسمتهای نادر ایران باستان بود که به سبب موقعیت جغرافیایی و روحیه ساکنان به تصرف اسکندر کبیر در نیامد.

در حدود 322 قبل از میلاد یرواند در ارمنستان اعلام استقلال نمود و در دشت ایروان پایتخت خود را احداث نمود در 190 پیش از میلاد آرتاشس بر تخت سلطنت ارمنستان نشست و این دوران از دوران پر شکوه تاریخ ارمنستان است.

یکی از پرآوازه ترین پادشاهان ارمنستان تیگران کبیر از سلسله آرتاشسیان بود که بعد از رسیدن به حکومت کشورگشایی را آغاز کرد. در زمان پادشاهی او، قلمرو ارمنستان به بزرگترین اندازه خود رسید و ارمنستان به یک امپراتوری تبدیل شد.

تیرداد بنیانگذار سلسله آرشاگونی 53 ق.م. در ارمنستان از تبار اشکانیان ایران بود. این سلسله بمدت سه قرن در ارمنستان حکومت کرد. در این مدت ارمنستان با پیوندهای متعددی با ایران وابسته بود از جمله داشتن اشتراک منافع سیاسی در برابر تهدیدهای روم. در حالیکه پادشاهی اشکانیان در ایران توسط اردشیر بابکان منقرض شده بود، پادشاهی آرشاگونی ارمنستان مدت یک قرن به حیات خود ادامه داد و در این مدت روابط خصمانه‌ای با ساسانیان داشتند.

در زمان حکومت ساسانیان ارمنستان صحنه نبرد بین ایران و روم شرقی بود در زمان تیرداد سوم مسیحیت بعنوان دین رسمی در ارمنستان پذیرفته شد و این در شرایطی بود که دیوکلس امپراطور روم بشدت با مسیحیان برخورد میکرد

در سال 645 عربها پس از تسلط برایران به ارمنستان حمله کردند و عاقبت امیرنشیهنای ارمنستان با حفظ خودمختاری زیر سلطه اعراب قرار گرفتند. - در سال 850 میلادی خاندان باگرادونیها توانستند ارمنستان را از سلطه اعراب خارج کنند و بمدت دو قرن استقلال این پادشاهی ارمنی ادامه پیدا کرد.

در پایان قرن دهم میلادی ترکان سلجوقی در دروازه های ارمنستان ظاهر شدند. ارمنستان تا آغاز قرن سیزدهم در زیر سلطه ترکان سلجوقی باقی ماند. با وجود این، پادشاهان ارمنی باگراتونی توانستند مناطقی از ارمنستان را از سلطه سلجوقیان آزاد کنند و این کشورتوانست مدتی کوتاه در رفاه بسر برد. در دوران استیلای سلجوقیان بر ارمنستان قشر عظیمی از ارمنيان که حاضر نبودند تن به سلطه سلجوقیان نهند با مهاجرتی عظیم به سمت سیلیسیه (Cilicia) واقع در شمال شرق دریای مدیترانه رفته و در انجا حکومتی تحت عنوان ارمنستان جدید پایه گذاری کردند و استقلال خود را به مدت سه قرن حفظ کردند.

دیری نپایید که ارمنستان مورد هجوم مغولان قرار گرفت امپراطوری مغول از پکن تا ارزروم گسترده بود و کشورهای مغولستان چین شمالی ترکستان روسیه جنوبی قفقاز و ایران را در بر میگرفت در سال 1400 تیمورلنگ به آسیای صغیر و ارمنستان پا گذاشت.

در قرن پانزدهم ترکان عثمانی به تدریج وارد منطقه اسیای صغیر شدند. ترکان عثمانی یکی از قبایل نژاد تورانیان بودند که سرزمین اصلی آنها در آسیای مرکزی از کوه های اورال تا دشت ترکستان چین بود . از دیگر قبایل تورانیان ، قرقیزها ، ترکمن ها ، مغولان ، ترکان سلجوقی ، تاتارها و غیره را می توان نام برد . آنان قبایلی کوچ نشین و چادر نشین بودند که همواره از جایی به جای دیگر نقل مکان کرده و از راه راهزنی و غارت یکجانشینان و روستانشینان روزگار می گذراندند. ترکان عثمانی و برخی دیگراز قبایل تورانیان در اثر حملات متوالی مغولان، خشکسالی و عوامل دیگر در قرن سیزدهم مجبور به ترک سرزمین اصلی خود که ترکستان بود شده و در زمان سلطه ترکان سلجوقی به آسیای صغیر و آناتولی ( ترکیه امروزی ) مهاجرت می کنند و در مدت زمان کوتاهی چنان امپراطوری عظیمی ایجاد می کنند که از یک طرف تمامی کشورهای مسیحی بالکان تا دروازه های وین در اروپا از طرف شرق به ایران و ارمنستان از جنوب تمامی کشورهای عربی عراق ، سوریه ، لبنان ، کویت ، فلسطین و شمال آفریقا مصر ، لیبی ، الجزایر و تونس را شامل می شد . عثمانیان پس از آنکه توسط سلطان محمد دوم در سال 1453 میلادی قسطنطنیه را فتح کردند و امپراطوری رویائی بیزانس را منهدم کردند، مدت 350 سال یعنی تا اواخر قرن هیجدهم اروپا را میدان تاخت و تاز خود قرار داده و طی 350 سال قلمرو امپراطوری عثمانی دست نخورده باقی ماند.

با قدرت گرفتن امپراتوری عثمانی در آسیای صغیر از یک سو و حاکم شدن صفویه بر فلات ایران از سوی دیگر و تقسیم ارمنستان به دو قسمت در سال 1639ميلادي فصل جدیدی در تاریخ ارمنيان آغاز می شود که تاثیرات بسیاری در روند جمعیت ارمنيان داشته است .پس از آنکه عثمانیان در جنگ با ایران صفوی تمامی سرزمین ارمنستان و حتی گرجستان و آذربایجان ایران را متصرف شدند شاه عباس کوشید تا ارمنستان را باز پس بگیرد و در طی 20 سال جنگ ایرانیان توانستند قسمت شرقی ارمنستان و مناطق مهمی چون ایروان ، نخجوان و قره باغ را تصرف کنند .

بدین ترتیب ارمنستان به دو پاره ارمنستان شرقی تحت حاکمیت ایران صفوی و ارمنستان غربی تحت حاکمیت عثمانی تقسیم شد . البته بعدها طی جنگ های ایران و روس و با دو معاهده گلستان و تکمانچای در سال 1828 ارمنستان شرقی که شامل نخجوان و قره باغ نیز می شد به دولت روس واگذار گردید.

جنگهای معمول بین امپراطوری عثمانی و ایران بیشتر در ارمنستان روی میداد. عمده ترین تحول جمعیتی که برای ارمنيان ساکن در ارمنستان در این دوران قابل ذکر است كوچ اجباری گروه عظیمی از ارمنيان ساکن در ارمنستان، نخجوان و جلفا به داخل سرزمین های مرکزی فلات ایران می‌باشد. این كوچ گسترده اجباری که به دلیل جنگهای ایران و عثمانی و به دستور شاه عباس صفوی صورت گرفت، باعث گردید که تعداد قابل توجهی از ارمنيان در مناطق مرکزی ايران سکونت گزینند. این افراد که ارمنيان امروز ايران نوادگان آنها به شمار می آیند و از مشاغل اصلی آنان در دوران صفویه تجارت کالا و ادویه بین ایران و هند و سایر کشور های آسیایی بود، پایگاه هایی را برای خود در این مناطق بوجود آوردند و شهری را در نزدیکی اصفهان تاسیس کردند که آنرا بنام محل زندگی سابق خود یعنی جلفای نو نامیدند. بر اساس شواهد ارمنی تبار های ساکن هند، سنگاپور، چین و سایر کشور های شرق و جنوب شرق آسیا عمدتاً از نوادگان آنها می باشند.

وقوع جنگهای روس و ایران و روس و عثمانی به دلیل قرار گرفتن ارمنستان در خط مقدم نبرد، برای این ملت ارمنی و ارمنستان ویرانی ها و کشتار های وسيع و تاثیرات قابل توجهی بر ساختار جمعیتی انها در پی داشته است. ارمنيان ساکن در آسیای صغیر تحت حاکمیت سلاطین عثمانی دوران فاجعه آمیزی را آغاز کردند و طی قرن های 17و 18 ميلادي آنها تلاشهایی را برای رهایی از یوغ امپراتوری عثمانی انجام دادند. رفتار سرکوب گرانه عثمانی باعث بروز قیام های مردمی ارمنيان علیه امپراتوری عثمانی در سالهای پایانی قرن 19 و دهه اول قرن بیست گردید.

با آغاز جنگ جهانی اول و ورود عثمانی به جنگ در کنار آلمان و اتریش در اکتبر سال 1914 ميلادي، ملت ارمنی هولناکترین روزگار تاریخ خویش را تجربه کرد. در این سال حاکمان وقت ترکیه با استفاده از فرصتی که جنگ جهانی اول برای ایشان بدست داده بود ارامنه ساکن در سرزمین ابا اجدادیشان را قتل عام کردند. در سال 1915 دولت ترکان جوان که در عثمانی به قدرت رسیده بودند، با هدف خاتمه دادن به مسئله ارمنيان تصمیم به محو فیزیکی ملت ارمنی و پاکسازی ترکیه عثمانی از نژاد ارمنی گرفت و قتل‌عام و اولین نژادکشی قرن بیستم را بصورت از پیش طراحی شده به اجرا درآورد. قتل‌عام ارامنه‌ای که شهروند عثمانی بودند، در قالب یک کوچ اجباری به بهانه تخلیه مناطق جنگی از افراد غیر نظامی صورت گرفت. در پی این قتل‌عام یک‌و‌نیم میلیون از ارامنه جان باختند و یک میلیون نفر دیگر نیز در سرتاسر جهان پراکنده شدند. به این ترتیب ملت ارمنی در خاک اجدادی خود واقع در شرق ترکیه عثمانی به بقا خود خاتمه داد و امروز ارمنستان غربی یا ارمنستان ترکیه خالی از سکنه ارمنی است. اکثریت ارمنيانی که امروزه در سوریه، لبنان، فرانسه، امریکا و سایر ممالک غربی زندگی می کنند، فرزندان این قتل‌عام هستند.

اما در نیمه شرقی ارمنستان، با سقوط تزارها در روسیه، ارمنستان بمدت دوسال 1918-1920 باستقلال خود دست یافت.

در سال 1920 بلشویکها بر ارمنستان شرقی مسلط شدند و ارمنستان بعنوان یکی از پانزده جمهوری اتحاد جماهیر شوروی به حیات خود ادامه داد.

در سال 1923 استالین قره باغ و نخجوان را که اکثریت سکنه آنها را ارامنه تشکیل میدادند از محدوده ارمنستان جدا کرد و بعنوان منطقه خود مختار در محدوده سیاسی آذربایجان شوروی قرارداد.

در سال 1991 میلادی با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، ارمنستان یکی از اولین جمهوریهای شوروی بود که اعلام استقلال نمود. با از هم پاشیدن نظام شوروی قره باغ نیز بپا خواسته، اعلام استقلال نمود و از استیلای آذربایجان خارج شد.

نقشه باستانی کشورهای آسیای صغیر در قرن 188 قبل از میلاد

برای بزرگنمایی روی نقشه کلیک کنید

قلمرو امپراتوری روم و سرزمین ارمنستان در سده 117 بعد از میلاد

برای بزرگنمایی روی نقشه کلیک کنید

 طراحی، برنامه نویسی و گردآوری محتویات و اطلاعات این پایگاه اینترنتی توسط آرتین اله وردی انجام گرفته و کلیه حقوق آن متعلق به ایشانو همچنین سایت اینترنتی www.iran-armenia.ir  می باشد و استفاده از مطالب آن با ذکر ماخذ بلامانع است. 1392