زبان مخفی دختران ترکی زبان آذربایجان qızların gizli dili

زبان مخفی « دختران ترکی زبان آذربایجان= qızların gizli dili»:
در گذشته، در برخی نقاط،به خصوص محیط شهری، دختران نوجوان ترکی زبان در آذربایجان، برای بیان "روابط و احساسات"خود با پسران از یک زبان مخفی استفاده میکردند که تنها برای خود آنان قابل فهم بود. علت به وجود آمدن این پدیده محیط «سنتی» بود که نمی گذاشت آنها آزادانه و بدون قید وبند با وجود «افکار و هنجارهای عقب مانده ی فرهنگی جامعه» از «روابط و احساسات» درونی خود در خانواده و محیط حرف بزنند.
دوستانی که از این «زبان مخفی=آرگو»در ترکی آذربایجان آگاهی هایی دارند لطفاً روشنگری کنند که از نظر «زبان شناسی اجتماعی»در جامعه شناسی حائز اهمیت فراوان است. 
اگر از «کلمات- جملات و اصطلاحات» این زبان مخفی چیزهایی میدانند در صورت علاقه و امکان برای ما بنویسند.

البته این پدیده اکنون با پیش رفت «علمی-صنعتی و انترنت» راه خود را به گونه ی دیگر ادامه میدهد. که در نوشته های مبایل، و شبکه های اجتماعی تاحدی دیده میشود. و از «کوتاه نویسی، واژه های مخصوص » بهره میگیرند که خود جای تحقیق و بررسی دارد. علاقمندان می توانند به آن نیز بپردازند.
آنچه در گذشته رواج داشت،با توجه به اطلاعات اندکی که من به دست آورده ام، به این صورت بود که :
نام آنرا در میان دختران "lız dili"که همان "Qız dili"باشد میگفتند. و این زبان برای پسران نیز شناخته شده بود ولی استفاده نمی کردند و کمتر برایشان قابل فهم بود. ...lız-luz دو پسوند اند که به آخر کلمات وصل میشوند . و در حقیقت یک پسوند است که به خاطر تابعیت از «قانون هم آهنگی گروهی اصوات» یا قاعده ی آهنگ به دو پسوند تبدیل شده است. و با توجه به همین قانون تعداد آنها بیشتر هم میشود.

در جمله ی :
Məyliz göylüz söylüz 
یعنی: Mən gördüm söylədim من دیدم گفتم. 
یا جمله ی :
Məyliz nəyliz söylüz döylüz
یعنی : Məni nənəm söydü döydü مادرم مرا مزمت کرد و کتکم زد.

پسوند lız با توجه به قانون آهنگ به همه ی کلمات افزوده میشود. و با سرعت ادای واژه ها که خیلی تند باید باشد شنونده ی غریبه از درک معنای جمله یا عبارت عاجز است. 
این زبان مخفی دخترانه در پیش از انقلاب در میان بخشی از نوجوانان اورمیه رایج بود. البته قدمت آن خیلی بیشتر است. و به زمانی میرسد که کلمه miهنوز به عنوان واژه ی سئوال خوب در زبان ترکی کاربرد داشت. در زبان "lız dili" 
جمله ی سئوالی با mi و با توجه به قانون آهنگ ساخته میشود:
?Səylizi göylüz mü
یعنی ?Səni gördü آیا ترا دید؟

Qıylız aylızı göylüz
یعنی Qız ayrısın gördü دختر با کس دیگری ملاقات کرد.
یا Aylızı qıylız göylüz
یعنی Ayrısı qızı gördü دیگری دختر را ملاقات کرد(یا دید).

خصوصیت دیگری که قابل توجه است چگونگی تبدیل کلمات nənə-mən-sən به məy,liz-səy,liz-nəy,liz است.که تنها دو حرف انتخاب شده و پسوند liz تبدیل به yliz شده است. ضمیر ها با آمدن لیز y ، نیز گرفته اند.
نکته دیگر انتخاب واژه های «رمزی» ست. مثلاً در جمله ی :
Aylızı qıylız göylüzآی = ماه ؛ نیز هست که اسم رمزی اوغلان یا پسر است. «ماه» دختررا دید . ماه اینجا اشاره به پسر است. رمز کلمات بستگی به طرفین گفت و گو دارد. که چگونه و با چه مجازی آنها را انتخاب کنند. 

نکته مهمی که این زبان مخفی دارد آن است که جملات و عبارات نظم اند و یا نظم گونه .درحقیقت زبانی ست که طرفین با شعر گفت و گو میکنند.اختناق محیط از راه« زبان جدید و هنرنظم و شعر» توسط دختران درهم می شکند. براستی خلاقیت و هنر در این پدیده شگفت انگیز است. و این همه متعلق به هنر دخترانی ست که در یک محیط بسته خواهان آزادی بودند. جا دارد که این فنومن بیشتر کندکاو شود. زبان آرگو یا زبان رمزی در همه ی جوامع هست و بین همه ی خلقها و اقشار مختلف جریان دارد، ولی «کیفیت» آنها از مسایلی ست که لازم است جداگانه مورد بررسی قرارگیرد.

برای پی بردن به قدرت رمزآمیزبودن آن بهتر است این پاراگراف را خواند و در زیر به برگردان آن توجه نمود که چگونه برای غریبه غیرقابل فهم است:

                             .Anlız seylizimi göylüz
                          .Qoyluz-qoyluz daylız
   *   Gəyliz qoyluzmu yaylız , ö..ylüz məyliz ( اینجا به خاطر علامت مالکیتmu یلوز در وسط واژه آمده  )

 
صورت کمی ساده شده ی جملات به دین صورت هم گاهاً ساخته میشوند که به جای:

 Qoyluz-qoyluz daylız 
بگوییم :( Qoyluz-qoyluz daylız-(dım 

رمز سخن اینجا مشخص بودن «پدیده هایی مثل زمان-یار-دیدار-حالت-و غیره » بین طرفین صحبت پیش از سخن گفتن است. در صحبت تنها دو حرف و گاها حتی یک حرف از کلمه انتخاب میشود.
مثل اوپوشöpüş بوسه که به ناچار یک حرف ö برگزیده میشد چون دو حرفöp برای غریبه مشخص است. 
از آنجایی که فقط دو حرف از کلمات برگزیده و استعمال میشود- منهای استثناها -درک زبان برای غریبه هایی که خود نیز از آن استفاده میکردند سخت و بیشتر نامفهوم بود. چون پدیده های مشخص تنها برای دایره ی دیالوک معین بود.مثلا کلمه یqoyluzum تنها بین طرفین معنای qolum  و در جمله ی دیگرqoyluz  معنی قورخماق میدهد . آدم تا درجریان نباشد نمی تواند مفهوم دقیق جمله را متوجه شود. این است که دانستن این زبان به معنای فهمیدن سخن دیگران نیست. درحقیقت همیشه رمزآمیز و ناگشودنی میماند. و کاربرد آن نیز تنها به همین خاصیت است.
هرکس آنرا می شنید میدانست که سخن، خصوصی ست و غیرقابل درک. و حریم خصوصی توسط کلید رمز خود دخترکان محافظت میشود. از اینرو آنها بدون ترس و واهمه می توانستند هرجا که دوست داشتند درد دل کنند. هنر سخن و زبان، آزادی میافرید. بزرگان تنها می توانستند «لبخند» بزنند. و کلید اسرار دست خود دخترکان بود. و چه زیبا! و چه شگفت انگیز!
  Qoy-luz göy-lüz 
   ay-lızım sey-liz  

 بگذار ماهم را ببینم ، دوستش بدارم.

 آنچه در متن برای مثال آمده «از جملات و کلمات» می تواند «درجای دیگر معانی دیگری» داشته باشد. که تنها به خود طرفین معلوم است. مثالها تنها برای معرفی چگونگی خود زبان است. 

از نظر من آنچه در زبان مخفی دختران ترکی زبان آذربایجان دارای اهمیت زیادی ست این چند نکته ی مهم است:

1- زبان شعر است
2- ساخت دستور زبانی دارد
3- رمزی ست و ناگشودنی
4- صاحب تاریخچه است
5-قدرت تطبیق با شرایط حاضر را دارد.
6- استعمال آگاهانه ی آن می تواند آزادی های دختران را افزایش دهد.

معرفی و تحقیقات درمورد «قیزدیلی» که اینجا مطرح شده به گسترش آن کمک میکند. درصورتیکه هنوزهم درجاهایی ازآن استفاده کنند. و یا در شرایط حاضر با تغییراتی آنرا به کار ببرند. چون آنچه من معرفی کرده ام به گذشته تعلق دارد که از انترنت و تحصیلات کنونی خبری نبود. توجه کنیم که اینجا کلید زبان همیشه دست خود طرفین میماند وبرای دیگری غیرقابل درک است.

ترجمه و درک زبان مخفی برای آدم غریبه «غیرممکن» است. از این رو هم آنرا مخفی گفته اند. چون واژه ها، جملات ، مخففها ، حتی گاهاً قواعد زبانی، در زبان مخفی پیش خودی و حتی مجازی انتخاب میشوند. بدینجهت کلید رمز آن ناگشودنی ست. مگر توسط خود طرفین صحبت. در حقیقت خود زبان یک «رمز ورد» است که تنها و همیشه پیش صاحب آن میماند. 
با توجه به همین ویژگی «تحقیقات،معرفی» درمورد آن، زیانی به استعمالش ندارد. بل به گسترش آن هم کمک میکند. 

افزوده:
جامعه ایران از یکسو زندانی «کهنه گرایی» ست. و از سوی دیگر از امکانات «جهانی شدن و کردن» علم وتکنیک و تولید و تجارت بهره میگیرد. درحقیقت صنعت را برای اعمال کهنه گرایی به کارمیگیرد که خود تضادی ست عمده و عاقبت رشته را از هم خواهد گسست. در این زندان آزادی های فردی و اجتماعی مورد نقض قرار میگیرد. برای تامین آنها مردم نیز راحت ننشسته اند و هرکس به نحوی تلاش میکند. در این میان فشار عدم آزادی بیشتر و نخست متوجه زنان و دختران است. این فشار قدمت تاریخی دارد -و اکنون با تسلط ایده لوژی مذهبی بر جامعه بیشترهم شده است. تاریخ تلاش زنان برای آزادی و برابری درایران طولانی و افتخار آمیز و آموختنی ست. و از این زاویه جا دارد که علاقمندان دراین زمینه بیش از پیش بنویسند و کندوکاو کنند تا بتوان نقاط ضعف و قوتها را دید و آموخت.و پیش رفت. بدون حرکت مترقی نصفت جمعیت جامعه یعنی زنان هیچ تغییر مثبتی درحیات اجتماعی صورت نخواهد گرفت. به عبارت دیگر« آزادی و برابری و پیشرفت و سعادت نسبی » ما -جامعه- به حرکت مترقی زنان و دختران بستگی دارد.حرکت مردان بدون زنان هرچقدر مترقی و خوب و پیروزی آفرین باشد مطمئنا بدون زنان شکست خورده و مرتجع ازآب بیرون خواهد آمد. «مترقی وخوب و عالی» گفتم -یواشکی به زبان Lizi dili بگویم متأسفانه خیلی هم
dayliz-geyliz -دالاقالمیش-گئریجی - ست. مرتجع و عقب مانده است! 
درتلاشهای زنان برای تامین آزادی های فردی و اجتماعی «پدیده Lizi dili» دختران ترکی زبان آذربایجان از زوایای مختلف حائز اهمیت فراوانی ست که جا دارد در دانش جامعه شناسی و هنر و زبان مورد بحث قرارگیرد. برای شناخت این پدیده و رشد و استعمال آن در زندگی اجتماعی. یا حداقل برای استفاده از آن جهت گشودن راههای تازه در شرایط حاضر. 
که می تواند به عنوان یک پدیده و تجربه ی تاریخی قابل توجه باشد. شناخت آن جوانان را در انتخاب راههای جدید مبارزه با سنت و اختناق و ارتجاع تواناتر میسازد. این زبان از آنجایی که دارای «عنصر همیشه متغیر» است دست سوء استفاده ی ارتجاع را می بندد. و از این زاویه هم باکی نیست. 

ضرورت دارد اینجا دو موضوع زبان Lizi dili را مورد توجه قرار دهیم: 1-«عناصر همیشه متغیر». 2- گرامر .

«عناصر همیشه متغیر» : 
این خصوصیت عمدتا در جمله یا جملات تشکیل شده از : 
-مجهول: x( یعنی موضوع سخن تنها برای طرفین معلوم است و برای غریبه مجهول. مانند: او آمد؟ اینجا او برای طرفین روشن است ولی برای غریبه مجهول. یا : آنرا دادی؟ آن مجهول است.)

-سرعت: y (سرعت جملات سریع - که شنوند نمی تواند متوجه شود. مجهول برای شنونده.)

-مجاز: z( مانند: انتخاب کلماتی مثل ماه-ابر-خورشید-کوه-رود-گل- دل- درد- شادی و غیره و غیره برای اشیا-افراد - حرکتها-و حالتها که بسیاراند . و برای شنونده مفهومی ست مجهول.)

-مخفف : g ( انتخاب دو یا در حالت استثنا دربرخی کلمات یک حرف از یک کلمه: مانند: 
da, yliz-ge ,yliz -دالاقالمیش-گئریجی یا ö اؤپوش. و مانند اینها . بازمجهول.) 
این 4 خصوصیت برای غریبه «هم مجهول اند و هم متغیر. » . با دانستن برخی واژه ها نمی توان به ایده ی فرد پی برد. چون هرکس برای ایده ی خاصی واژه انتخاب میکند و جملات کم و بیش دارای این چهار خصوصیت اند.می توان این خصوصیت را چنین جمعبندی کرد: ( L: (x+y+z+g

گرامر Lizi dili:
فرض کنیم بین من و دوستم خبری باید گفته شود. در مورد کتاب . که کتاب باید به نفر سوم داده شود. و دوست نداریم غریبه جمله را متوجه شود و یا خوانده و بفهمد. علاقه هم داریم با زبان« Lizi dili» این کار را بکنیم. دوست من می نویسد یا میپرسد:
جمله ی :? Keylizi oyluzə veyliz mi
(?Kitabı ona verdin)
و من جواب میدهم :veyliz یا Məyliz keylizi oyluzə veyliz 
(Mən kitabı ona verdim)

قواعد :درصورتی که رعایت شود. گاها هم رعایت نمیشود. چون این زبان خصلت پیشخودی دارد: 
1- در کلماتی که ازدو حرف انتخاب شده دومی مانند (Ke) یا یک حرف(مثل ö و...) صدا دار اند liz تبدیل یه yliz میشود.یعنی y میگیرد. 9حروف صدا دار ترکی اینهاست: a-e-ə-i-ı-o-ö-u-ü که بعد از اینها y افزوده میشود.

2- فعل که در آخر جمله ی مثبت استاندارد میاید تنهاyliz میگیرد:(Məyliz keylizi oyluzə ve(yliz

3-ə
درoyluzə
و i در
keylizi 

نشان میدهند که « را- به- ...و مانند اینها ) با آمدن yliz بجای خود باقی میمانند که در جمله ی استاندارد میایند. 

4- همه کلمات غیر از mi و تبدیلات آن در جمله liz یا yliz میگیرند. که i بهı هم تغییر می یابد. به خاطر«قانون هم آهنگی گروهی اصوات». این قانون اینجا هم مسلط است.
5- علامت سئوال mi و تغییراتش نمی افتد و الزاما استعمال میشود. 
6- اگر دومین حرف از 2 حرف انتخاب شده بی صدا باش مثل an و غیره کلمه تنها liz میگیرد. مانند:
آنجاق گلدیم ( Anliz gəyliz).
7- باقی کلمات و علامتها همانطور که در زبان استاندارد رایج است -زبان شفاهی یا کتبی- مثل və-ilə- nən و غیره بجای خود باقی میمانند: اصلی ایله کرم یا اصلی و کرم (Əs-liz lə kə-liz) 
8- جمله ی امری منفی:  کیتابی ورمه ! Kəylizi veyliz mə: کتاب را نده. یا Kəylizi oyluzə veyliz mə کیتابی اونا ورمه!
9- ساخت زمانها و غیره نیز با اندک تغییرانی در زبان استاندارد می تواند با این متد به راحتی بیان شوند. 

اینها قواعد مهم شناخته شده ی این زبان مخفی ست. بهر صورت کاربرد آن ابتکار و عادت و آگاهی و هنررا هم می طلبد.
------------
درتطبیق این زبان با موبایل و انترنت و سرعت - می توان جای liz یا yliz را با علامت تیره - جایگزین کرد.مانند:
Məyliz keylizi oyluzə veyliz 
که میتوان چنین نوشت:

-Mə- ke-i oy-ə ve

در مورد خصوصیات دیگر این زبان از جمله ویژگی نظمی آن می توان زیاد سخن گفت. استعمال liz در اکثر کلمات آهنگ جملات را کامل میکند. و...

اگر اطلاعات بیشتری از این زبان مخفی به دست بیاید می توان دقیق تر در مورد ساخت و قواعد و درک آن نتیجه گیری نمود.
لطفاً دوستانی که از وجود این زبان مخفی دردیگر نقاط آذربایجان خبر دارند نظر خود را با ما در میان بگذارند.

----------
برای آگاهی بیشتر به پدیده ی زبان مخفی درجامعه به نوشته ی زیر میتوان مراجعه کرد:
http://www.sid.ir/fa/VEWSSID/J_pdf/48713874101.pdf
تحلیل جامعه شناختی زبان مخفی درمیان دختران. شیدا اعتضادی-فاطمه سادات علمدار

--------

 *برگردان:

.Ancaq sevgülümü gördüm بالاخره یارم را دیدم
.Qorxa-qorxa danışdım با ترس صحبت کردیم
...Gələndə qolumnan yapışıb  öpdü məni موقع برگشتن دستم را گرفت و مرا بوسید.